سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 429

متعلق به ذی المقدمه است. بعد از آن که«کون علی السطح» به عنوان ذی المقدمه واجب شد و نصب سلّم هم به ملاک مقدمیت به نظر صاحب فصول با قید ایصال، وجوب غیری پیدا کرد. اگر فقط خود نصب سلّم به تنهایی بود، دیگر«کون علی السطح» علاوۀ بر عنوان ذی المقدمه، عنوان مقدمیت پیدا نمی کرد. «کون علی السطح» ذی المقدمه است و نصب سلّم هم مقدمه؛ یعنی توقف از ناحیۀ ذی المقدمه است بر مقدمه، اما از این طرف، مقدمه دیگر توقفی بر ذی المقدمه ندارد، نصب سلّم متوقف بر«کون علی السطح» نیست، پس اگر ذی المقدمه و خود مقدمه به تنهایی بودند، توقف یک طرفی بود، یعنی توقف ذی المقدمه بر مقدمه، بدون این که عکس آن ثابت باشد، آن وقت ذی المقدمه وجوب نفسی داشت، مقدمه هم وجوب غیری و مسأله همین جا خاتمه پیدا می کرد.

طبق قول صاحب فصول(ره) نصب سلّم را به تنهایی واجب غیری نمی دانیم، بلکه نصب سلّمی که«یوصلنا الی الکون علی السطح» یعنی نصب سلّمی که به دنبال آن«کون علی السطح» تحقق پیدا کند، در چنین مقدمه ای، مقدمه هم توقف بر ذی المقدمه دارد و مسألۀ دور که در اشکال اول مطرح بود و جوابش را دادیم در اینجا پیش نمی آید؛ آنجا گفتیم که ذی المقدمه بر ذات مقدمه توقف دارد، اما ذات مقدمه بر ذی المقدمه توقف ندارد، مقدمۀ به قید ایصال و با وصف ایصال بر ذی المقدمه توقف دارد، مسألۀ دور مطرح نیست. با این که أشکال دور مطرح نیست، ولی چون مقدمۀ موصله متوقف بر ذی المقدمه است، پس ذی المقدمه هم، عنوان مقدمیت پیدا می کند و می شود«مقدمه المقدمه» و اتصاف به وجوب غیری پیدا می کند، پس«کون علی السطح» دو عنوان دارد: به عنوان ذی المقدمه، وجوب نفسی دارد و به عنوان«مقدمه المقدمه» مقدمیت دارد برای مقدمۀ موصله، به همان ملاکی که نصب سلم وجوب غیری دارد، به همان ملاک«مقدمه المقدمه» هم وجوب غیری پیدا می کند و بالنتیجه در«کون علی السطح، یجتمع وجوبان:» یکی به عنوان ذی المقدمه، یکی هم به عنوان«مقدمه المقدمه».

فرق ما نحن فیه با مسألۀ أجتماع أمر و نهی

برای تأیید و توضیح این اشکال بگوییم: کسی خیال نکند که اگر دو عنوان وجود داشت، چه مانعی دارد که دو وجوب روی دو عنوان تحقق پیدا بکند؟ بلکه اجتماع وجوب و حرمت هم در صلاه در دار غصبی، بنابر قول قائلین به جواز اجتماع امر و نهی تحقق دارد، صلاه در دار غصبی هم واجب است به عنوان«انّها صلاه» و هم حرام است به عنوان«انّه تصرف فی ملک الغیر بغیر أذنه» و قائلین به جواز اجتماع امر و نهی می گویند: مانعی ندارد. آنوقت کسی بگوید: در ما نحن فیه هم به اعتبار دو عنوان، چه مانعی دارد که دو وجوب جمع بشود: یکی به عنوان ذی المقدمه، یکی هم