سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 437

را که«لا یترتّب علیه الاحراق»، نمی تواند بگوید: به دنبال نار، ارادۀ من، نقش در احراق دارد. آنچه که هست و نیست در رابطه با نار مطرح است، اما به مجردی که نار تحقّق پیدا کرد، اینجا موصلیت هست، اینجا ایصال تکوینی تحقّق دارد و هیچ چیزی مانعیت از ایصال نمی تواند داشته باشد، حتی اراده المکلّف بعد تحقّق النار، دیگر نمی تواند اراده کند عدم احراق را«یترتّب علیه الاحراق قهرا.»

جواب استاد از اشکال مرحوم آخوند(ره)

در جواب صاحب کفایه نسبت به آن برداشتی که از کلام صاحب فصول کرده اند می گوییم که این برداشت، اصولا غیر مراد صاحب فصول است و صاحب فصول چنین مطلبی را نمی فرماید، لکن روی برداشتی که از کلمۀ مقدمۀ موصله که موصله، وصف مقدمه است و مثلا به حسب ظاهر معنایش این است که نفس المقدمه، ایصال قهری و تکوینی الی ذی المقدمه داشته باشد طبق این برداشتی که ایشان از کلام صاحب فصول دارند، می فرمایند: تالی فاسد این بیان این است که وجوب غیری را اولا از اجزای علت تامه کنار ببریم و مجموعۀ علت تامه را به عنوان یک مقدمه مطرح کنیم و ثانیا باز علت تامه(که بعد توضیحش را بیان می کنم) در غیر واجبات تسبیبیه و تولیدیه نه بلکه تنها در خصوص آن واجباتی که وقتی مقدمه تحقّق پیدا کرد، بلافاصله«سواء أراد أم لم یرد» ذی المقدمه بر آن ترتّب پیدا کند و احراق مترتّب بر نار بشود. پس در حقیقت لازمه این قول این است که خصوص علت تامه در خصوص واجبات تولیدیه تسبیبیه مقدمه اش واجب باشد.

بعد اشکالی به ایشان می شود که چرا مطلب را منحصر به واجبات تولیدیه و تسبیبیه می کنید؟ بگویید: علت تامه، هم قبول می کنیم، مجموعه علت تامه موصل الی معلول است، موصل الی ذی المقدمه است، اما این که مطلب را به واجبات تولیدیه و تسبیبیه منحصر می کنید چرا؟ ذی المقدمه، فعل مکلّف است. هر فعلی و هر ممکنی نیاز به علت تامه دارد، مطلب را روی مجموعه علت تامه پیاده کنید، اما در همۀ واجبات اعم از تولیدیه و غیر تولیدیه و تسبیبیه و غیر تسبیبیه، چه اختصاصی برای واجبات تولیدیه و تسبیبیه قائل هستید؟

بیان صاحب کفایه در فرق واجبات تسبیبی و غیر تسبیبی

ایشان می فرماید: فرقش این است که در غیر واجبات تولیدیه به مجردی که مقدمه حاصل شد، ذی المقدمه قهرا بر آن ترتّب پیدا می کند، در غیر اینها، درست است که علت تامه را برای هر ممکنی لا محاله قائل هستیم و به آن نیاز داریم، لکن اشکال این است که متمّم علت تامه در سایر واجبات، ارادۀ مکلّف است یعنی مکلّف بعد از آن که همۀ مقدمات را انجام داد، تازه می تواند ذی المقدمه را