سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 439

اگر اراده را کنار بگذاریم ولو واجب صد مقدمه هم داشته باشد و شما همۀ صد مقدمه را انجام بدهید، اگر به دنبال صد مقدمه، ارادۀ ذی المقدمه نباشد، «لا یکاد یکون موصلا الی ذی المقدمه» پس عنوان موصلیت را صفت برای نفس مقدمه با قطع نظر از مدخلیت مکلّف قرار داده است. «المقدمه اما موصله یعنی یترتّب علیها ذو المقدمه قهرا و اما غیر موصله یعنی لا یترتّب علیها ذو المقدمه قهرا»، اگر کلام صاحب فصول را این طوری معنا کنیم، این اشکال مرحوم آخوند به ایشان وارد است.

مراد صاحب فصول از قید ایصال

صاحب فصول می گوید: این نصب سلّمی که در خارج تحقّق پیدا می کند، دو حالت دارد: یک وقت این است که به دنبال این نصب سلّم، کون علی السطح به ارادۀ مکلّف واقع نمی شود، این نصب سلّم، وجوب غیری ندارد، اما اگر به دنبال نصب سلّم با ارادۀ مکلّف، کون علی السطح تحقّق پیدا کرد، این تحقّق کون علی السطح، کشف می کند از این که این نصب سلّم، واجب بوده است. پس در حقیقت موصلیت به معنای ترتّب قهری ذی المقدمه بر مقدمه نیست؛ بلکه به معنای این است که به دنبال مقدمه، ذی المقدمه با ارادۀ مکلّف تحقّق پیدا کند، یعنی این طور نباشد که این نصب سلّم بکند لکن هدفش کون علی السطح نباشد، یا اگر هدفش کون علی السطح بود، بدا برای او حاصل شود یعنی بعد نصب السلّم، از کون علی السطح پشیمان شود؛ حتی اگر بنا داشت به دنبال نصب سلّم، کون علی السطح واقع شود و پشیمان هم نشد، لکن بعد از آنکه نصب سلّم کرد، یک مانعی نگذاشت که این کون علی السطح را در خارج ایجاد کند. صاحب فصول معتقدند در این موارد نصب سلّم، وجوب غیری ندارد.

پس در خود نصب سلّم، مسأله به دو شکل است: گاهی مقدمه موصله است و گاهی غیر موصله و الا اگر موصله را به این کیفیتی که مرحوم آخوند معنا می کنند، معنا کنیم، اصلا نصب سلّم هیچ گاه موصل به«کون علی السطح» نیست؛ برای این که به دنبال نصب سلّم باید ارادۀ کون علی السطح بیاید و به دنبال آن کون علی السطح تحقّق پیدا کند.

پس این اشکال مبتنی بر یک برداشتی است که مرحوم آخوند از کلام صاحب فصول کرده اند و جدّا صاحب فصول چنین معنایی را اراده نکرده اند تا چنین تالی فاسدی بر کلام ایشان مترتّب شود.

ایشان نسبت به جمیع مقدمات، نسبت به جمیع اجزای علت تامه چه در واجبات تسبیبیه و تولیدیه و چه در مثل کون علی السطح و امثال ذلک که واجب غیر تسبیبی و غیر تولیدی است، برای مقدمه و اجزای علت، دو حالت تصویر می کند: یک حالت، تحقّق ذی المقدمه عقیبه و یک حالت، عدم تحقّق