سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 443

مراد صاحب فصول(ره) از سقوط وجوب غیری

لکن صاحب فصول می تواند در رابطۀ با این اشکال هم، از خودش دفاع کند، به این صورت بگوید که آن فرض اوّلی را که شما بدیهی و مفروغ عنه گرفتید، ما آن فرض اول را قبول نداریم، اگر نصب سلّم شد نمی توانیم بگوییم: وجوب غیری ساقط شده است، یا ساقط نشده است. ما معتقدیم که باید منتظر آینده باشیم، در آینده یکی از دو صورت تحقق پیدا می کند: اگر در آینده به دنبال نصب سلّم«کون علی السطح» تحقق پیدا کرد، کشف می کنیم از اینکه مقدمه در حین وجودش، متعلق وجوب غیری بوده است و با اطاعت و موافقت وجوب غیری آن ساقط شده است. و اگر«کون علی السطح» به دنبال نصب سلّم تحقق پیدا نکرد، می فهمیم که اصلا وجوب غیری نبوده، که ما در مقام سقوط این وجوب غیری، برآییم و این سؤالات را مطرح کنیم، که آیا به موافقت ساقط شده؟ به عصیان یا به ارتفاع موضوع تکلیف ساقط شده است؟ بلکه اصلا وجوب غیری نبوده است. وجوب غیری متعلق به مقدمۀ موصله بوده است، حالا که به دنبال نصب سلّم«کون علی السطح» واقع نشد، «لم یکن هناک وجوب غیری حتی یبحث فی سقوطه و علت سقوطه» اصلا وجوب غیری نبوده است، که دربارۀ سقوط و علت و سقوط آن بحث کنیم.

به عبارت روشن تر: این مطلبی را که مرحوم آخوند مفروغ عنه گرفتند، از ایشان سؤال می شود که به چه دلیلی این معنا را مفروغ عنه گرفتید، که به مجرد نصب سلّم، وجوب غیری ساقط می شود؟ مفروغ عنه بودن این معنا از کجا آمد؟ چه دلیلی بر این معنا دلالت کرد؟ بلکه، باید منتظر آینده باشیم، اگر در آینده«کون علی السطح» آمد، آن وقت است که کشف می کنیم که نصب سلّم واجب غیری بوده است و به عنوان اطاعت و موافقت هم وجوب غیری ساقط شده است و اگر نیامد اصلا وجوب غیری نبوده، تا اینکه مسألۀ سقوط و علت سقوط مورد بحث واقع شود. لذا جوابی که صاحب فصول می توانند از مرحوم آخوند بدهند، این جواب است.

مقایسۀ دو اشکال مرحوم آخوند

این دلیلی که مرحوم محقق خراسانی در این اشکال اقامه کردند، با دلیلی که در اشکال قبلی اقامه کردند، گمان نشود این دو دلیل باهم غیرقابل اجتماع است. علت عدم قابلیت اجتماع این است که روی تقریب دیروز، معنای مقدمۀ موصله، آن شد که به دنبال مقدمه، ایصال قهری تحقق پیدا بکند لذا ایشان اختصاص به علت تامه دادند، آن هم نه در همۀ واجبات، بلکه در خصوص واجبات تولیدیه و تسبیبیه. اگر مقصود صاحب فصول از مقدمۀ موصله یک چنین معنایی است، دیگر