سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 445

لازم می آمد و نه این دو اشکالی که مرحوم محقق خراسانی ذکر کردند، که یکی هم مبتنی بر این بود که در کلام صاحب فصول و در مراد صاحب فصول از مقدمۀ موصله آن طوری که صاحب فصول اراده کرده، دقت نکرده اند و طور دیگری تفسیر کرده اند.

تبیین کلام صاحب فصول

بعضی از بزرگان و اعاظم، که شاید بعضی از اشکالات گذشته را تمام می دانسته اند، یا اینکه می خواسته اند کلام صاحب فصول را در یک مرحله ای تبیین بکنند، که اصلا این توهمات دربارۀ کلام صاحب فصول مطرح نباشد، حتی توهم دور هم آنجا مطرح نباشد، در مقام توجیه برآمده اند، یک توجیهی که تقریبا بوی تمایل هم از آن استشمام می شود. تا به اینجا وقتی که روی کلام صاحب فصول بحث می کردیم، می گفتیم: این قید ایصال در متعلق وجوب غیری نقش دارد، یعنی وجوب غیری به نصب سلّمی متعلق شده، که به دنبالش ذی المقدمه تحقق پیدا کند و در حقیقت در رابطۀ با مقدمه، وجوب غیری مقدمه، یک امر مقیّدی وجوب غیری داشت. در باب واجب نفسی مثلا می گفتیم: «صل مع الطهاره» یک امر مقیّدی متعلق وجوب نفسی واقع شده است و لازمۀ اینکه این امر مقیّد متعلق وجوب نفسی است، این است که بر مکلف، هم اصل متعلق لازم است اتیان شود و هم قیدش را اتیان کند. هم صلاه را ایجاد کند، هم معیت این صلاه را با طهارت ایجاد کند. مقیّد وقتی که مأموربه شد، یعنی ذات مقید مع قیده، هر دو باید تحقق پیدا کند. اگر این معنا در وجوب غیری به صورت مقیّد مطرح شد، معنایش این است که وجوب غیری مقدمی، به یک امر مقیّد متعلق شده است و آن نصب سلّم مع قید الایصال است که همان طوری که اصل نصب سلّم وجوب غیری دارد، قید ایصال هم وجوب غیری دارد، نصب سلّم مقیّد به ایصال. و روی همین جهت بود که این اشکالات را وارد کردند و ما هم به دفاع از صاحب فصول همۀ اشکالات را جواب دادیم.

اما بعضی از بزرگان مثل مرحوم محقق حائری(ره) مؤسس حوزۀ علمیه و مثل مرحوم محقق شیخ ضیاء الدین عراقی(ره)، که هر دو از فحول و بزرگان فن علم اصول هستند، در مقام توجیه کلام صاحب فصول برآمده اند که یا نظرشان این بوده که روی ظاهر کلام، بعضی از اشکالات وارد است، اما اگر توجیه کنند طبعا دیگر آن اشکال کنار می رود و یا اینکه شاید منظورشان این بوده که هرچه کلام صاحب فصول را دورتر از اشکال نگه دارند، که حتی توهم هم، در رابطۀ با کلام صاحب فصول مطرح نشود. لذا بسیار مناسب است که کلام این دو بزرگوار را که تا حدی هم نزدیک به هم و شبیه هم است، متعرض شویم، ببینیم آیا توجیه کلام صاحب فصول به این کیفیتی که این دو بزرگوار کرده اند، اگر آن اشکالات بر آن طریقی که ما معنا کردیم وارد باشد، آیا با این توجیه، این اشکالات