سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 446

کنار می رود یا نه؟ اگر آن اشکالات با حرف ما وارد باشد، این توجیه هم نمی تواند حل آن اشکالات را بکند و جواب از آن اشکالات قرار بگیرد.

تقریب قول صاحب فصول توسط محقق حائری(ره)

اول بیان مرحوم محقق حائری(ره) مؤسس این حوزه، که انصافا همۀ این آثار و برکات از وجود آن مؤسس بوده و حتی شخصیت امام بزرگوار که شخصیت بی نظیر در تاریخ بود، این هم از برکات حوزه ای بود که به دست مرحوم محقق حائری تأسیس شد و امام بزرگوار سالیانی در درس مرحوم محقق حائری مؤسس حوزه شرکت کرده اند. فوت ایشان در سنه 1355 هجری قمری است، که تقریبا 57 سال از فوت ایشان می گذرد. ایشان می فرماید: ما کلام صاحب فصول را اینطور توجیه می کنیم که مسألۀ ایصال و موصلیت، به عنوان قیدیّت مطرح نیست. وجوب غیری به ذات مقدمه متعلق است، ارادۀ غیریه به ذات مقدمه متعلق است، مثل«صل مع الطهاره» نیست که قیدی در متعلق وجود داشته باشد. لکن یک مطلبی این جا هست و آن این است که وجوب غیری به ذات مقدمه متعلق شده است، اما به لحاظ ایصال و به داعویت ایصال، نه به قید ایصال و بین این دو تا فرق وجود دارد.

بعد در مقام توضیح می فرماید: وجدان هم با این معنا موافق است و آن این است که اگر یک ذی المقدمه فرضا سه مقدمه دارد، یعنی مقدمه اش مقدمۀ واحده نیست، بلکه مقدمات متعدده دارد، به این معنا، که اگر این مقدمات جمع شود و همه تحقق پیدا کند، آن وقت ممکن است که ذی المقدمه به دنبال آن تحقق پیدا کند اما اگر حتّی یک مقدمه اش کمبود داشته باشد، ذی المقدمه تحقق پیدا نمی کند. در چنین موردی ایشان می فرماید: وجدانا این طور است که اگر مولا یک مقدمه را جدای از دیگر مقدمات و غیر منضم به سایر مقدمات ملاحظه کند، وجدانا یک مقدمه با اینکه ذی المقدمه بر آن ترتب پیدا نمی کند و با اینکه انضمام به سایر مقدمات ندارد، آیا مولا نسبت به این یک مقدمه، هیچ گونه اراده غیریه و طلب غیری و وجوب غیری دارد؟ یک مقدمه به چه درد مولا می خورد؟ یک مقدمۀ جدای از سایر مقدمات، چه فایده ای برای مولا دارد؟ لذا وجدانا مولا نسبت به یک مقدمۀ جدای از دیگر مقدمات، هیچ گونه طلبی ولو به صورت غیری و اراده ای ولو به عنوان غیریت ندارد.

اگر تردید دارید، به وجدان خودتان مراجعه کنید. اما وقتی که این مقدمات را باهم ملاحظه می کند، با هم نگاه می کند، - که خود این، یک خصوصیتی را به انسان تفهیم می کند - مقدمات باهم ملاحظه شده، معنایش چیست؟ این مقدمات که چه بسا یکی از مقوله فعل و یکی از مقوله اضافه و یکی از مقوله کیف است وقتی می خواهد این مقدمات را باهم ملاحظه کند، لابد یک لحاظ سنخیّتی و