سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 463

بودن غایت را می پذیریم.

جهات تقییدیه و جهات تعلیلیه

آیا این بیان ایشان که به حسب ظاهر، بیان دقیقی هم هست و عباراتشان هم قابل دقّت و قابل توجّه است؛ درست است یا نه؟ اینجا یک مطلبی سیدنا الامام الاستاذ(ره) در امثال این موارد می فرمودند که این مطلب خوب است نه تنها در اینجا بلکه در موارد مشابهش هم مورد توجه باشد و آن این است که ایشان مکرر می فرمودند: اینکه شایع شده بین جهات تعلیلیه و جهات تقییدیه فرق گذاشته می شود و در جهات تعلیلیه می گویند که مسأله رجوع به تقیید نمی کند، بلکه - شبیه همان تعبیری که بیان کردم - مثل یک شخص ثالثی که بین دو نفر ایجاد ارتباط و آشنایی می کند که در حقیقت آشنایی متقوّم به این دو نفر است و آن فرد سوّم فقط نقش رابط و نقش واسطه را دارد و این طور بین جهات تعلیلیه و جهات تقییدیه فرق گذاشته می شود. ایشان می فرمودند: این فرق در مسائل عقلیه قابل قبول نیست یعنی در مسائلی که حاکمیت عقل مطرح است و هیچ گونه ارتباطی به عرف ندارد. بلکه در مسائل عقلیه تمام جهات تعلیلیه برگشت به جهات تقییدیه می کند. هر کجا در مسائل عقلیه یک علتی و یک جهت تعلیلی مطرح باشد چاره ای نداریم جز این که آن را به یک جهت تقییدی ارجاع کنیم برای همان چیزی که ما در جواب از مرحوم محقق حائری و محقق عراقی(ره) ذکر می کردیم و گفتیم: نمی توانیم این وجوب غیری را که از راه ملازمۀ عقلیه در باب مسألۀ مقدمه ثابت است، تصور کنیم، که بیان کردیم که اصل نزاع در مسألۀ مقدمۀ واجب نزاع در یک مسألۀ عقلیۀ محض است؛ منتها طرفین این مسألۀ عقلیه دو امر شرعی است؛ اما حاکم به ملازمۀ بین این دو امر شرعی و دو وجوب شرعی که یکی نفسی است و یکی غیری، حاکم به ملازمه، «لیس الاّ العقل و المسأله، مسأله عقلیه محضه» و هیچ شائبۀ غیر عقل در این مسأله وجود ندارد.

عقل می خواهد بگوید: من درک می کنم که بین وجوب کون علی السطح و بین وجوب غیری نصب سلم، ملازمۀ قطعیۀ عقلیه تحقق دارد. اگر بپرسیم: آیا این وجوب غیری متعلق به نصب سلم متعلق به مطلق نصب سلم است یا متعلق است به نصب سلمی که یوصل الی ذی المقدمه؟ که معنی یوصل نه ایصال قهری یعنی«یترتب علیه ذو المقدمه» و خود مکلف به دنبال آن ذی المقدمه را أتیان می کند، از عقل بپرسیم آیا وجوب غیری متعلق به ذات مقدمه است ولو این که هیچ توصلی و ترتبی در خارج نباشد یا این که متعلق به مقدمه ای است که«یترتب علیها ذو المقدمه؟» اینجا اولا اهمال معنا ندارد، چون مقام اثبات نیست که عقل بگوید: نمی دانیم مثلا دلیل چه اقتضاء می کند؟ مفاد دلیل چیست؟ این مطلب باید به حسب لبّ و به حسب مقام ثبوت، مشخص باشد؛ آن وقت باید یا عقل