سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 47

در رابطۀ با اراده و نه در رابطۀ با مراد مطرح نیست. مثل یک آدمی که از شدت گرسنگی و تشنگی، مشرف به هلاکت است. اینجا اراده ای که از این آدم نسبت«بشرب الماء» یا نسبت«بأکل الطعام»، تحقق پیدا می کند هیچ گونه قید و شرطی در آن وجود ندارد. او هدفش حفظ جان و رفع تشنگی است. حالا این تشنگی رفعش به آب سرد شود، به آب گرم شود، در ظرف مثلا بلوری باشد، ظرف گلی باشد، با مشت باشد، هرچه می خواهد باشد، برای او فرق نمی کند. او فقط می خواهد جانش محفوظ بماند و حفظ جان توقف بر«شرب الماء» دارد که«شرب الماء بایّ کیفیه و ای خصوصیه» و با هر وصف و شرطی برایش فرق نمی کند. همین طور در رابطۀ با«أکل الطعام» در صورتی که بدون آن خودش را در آستانۀ هلاکت و در آستانه مرگ ببیند، اینجا فقط اراده متعلق به حفظ جان است و حفظ جان هم متوقف بر خوردن طعام است. حالا طعام هرچه باشد و به هر کیفیتی باشد و در هر ظرفی باشد و با هر شرایطی باشد، فرقی نمی کند.

ارادۀ مطلق

گاهی انسان می بیند مطلب این طور است. اما گاهی از اوقات، مسأله این طور نیست. انسان تشنه است اما نه بطوری که مشرف به هلاکت باشد، آب می طلبد، بلکه علاقه دارد«بشرب الماء». اما اگر به او بگوییم: آب گرم میل دارید؟ می گوید: نه. اگر بگوییم: در یک ظرف کثیفی آب را برای تو بیاوریم؟ می گوید: نه، بلکه تشنگی را تحمل می کنم اما آب را در ظرف کثیف نمی خورم. مثل اینکه گاهی از اوقات انسان با یک غذاهایی برخورد می کند که مطبوعش نیست، مورد علاقه اش نیست، این طور هم نیست که اگر آن غذا را نخورد، هلاکتی برایش پیش بیاید، یک مقدار گرسنه است، تحمل گرسنگی برایش مسأله ای نیست. در اینجا اگر انسان خوردن آب را اراده کرد، أکل طعام را اراده کرد، آیا مثل همان صورت اول، هیچ گونه قیدی در کار نیست یا در کار هست؟ بر فرضی که قید در کار باشد - که نکتۀ اساسی اینجاست - آیا قید به اراده ارتباط دارد یا به مراد ارتباط پیدا می کند؟ چون در باب امر، امر جانشین اراده است و مأموربه هم جانشین مراد است. اینجا در رابطۀ با اراده و مراد، بعد از آن که اطلاقی وجود ندارد و مثل آن صورت اول نیست که برای حفظ جانش حاضر است حتّی آب گندیدۀ متعفن را بیاشامد برای اینکه جانش محفوظ بماند بلکه اینجا پای خصوصیات و اوصاف مطرح است. آب باید مثلا سرد باشد، خوشگوار باشد، ظرف مثلا تمیزی باشد، کثافتی و آلودگی در آن نباشد، یک چنین خصوصیاتی اینجا مطرح است. آیا این خصوصیات و قیودی که اینجا مطرح است به چه چیزی اضافه دارد؟ به اراده اضافه دارد یا به مراد ارتباط دارد؟

این آدم اراده کرده، شما می گویید: اراده مبادی دارد، یکی از مبادی تصدیق به فائده است. فائدۀ