سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 476

است. اگر ملازمه بود، نباید انفکاک باشد، فقط مسألۀ مقارنه است. در مقارنه اگر یک چیزی حرام شد آیا مقارنش آن هم مقارن احیانا، می تواند اتصاف به حرمت پیدا کند یا معنا ندارد که حکم به حرمت از مقارن شیء به مقارنش سرایت کند؟ ما در متلازمین هم قبول نداریم تا چه رسد به متقارنین. پس بنابر قول صاحب فصول مسألۀ مصداقیت که مطرح نیست، مسألۀ ملازمه هم مطرح نیست، بلکه صرفا مسألۀ مقارنه است و مقارنه اقتضا ندارد که فعل صلاه را حرام کند لذا فعل الصلاه غیر محرّم و طبق مبنای ایشان«تکون الصلاه صحیحه». اما بنابر قول مشهور ایشان می فرماید: درست است. ما به همان نظر دقّی می گوییم که ترک الصلاه واجب و ترک ترک الصلاه حرام است و فعل الصلاه را هم در عالم عنوانی و در عالم مفهومی، عین ترک ترک الصلاه نمی دانیم اینها را هم قبول می کنیم لکن یک حرف داریم و آن این است که این ترک ترک الصلاه با اینکه مفهوما مغایر با فعل صلاه است، اما از نظر واقعیت، مقارنه نیست بلکه بالاتر است، ملازمه است بلکه بالاتر، همین اتحاد عینی و خارجی است و همین اتحاد عینی و خارجی کفایت می کند در سرایت حکم. به عبارت دیگر ایشان می فرماید: ما در مقارنه سرایت را قائل نیستیم. در ملازمه سرایت را قائل نیستیم اما آنجایی که یک مفهومی اتحاد عینی و خارجی با یک مصداق داشته باشد، این اتحاد عینی و خارجی را موجب سرایت حکم می دانیم ولو اینکه از نظر مفهوم هم بینشان مغایرت تحقّق داشته باشد.

فرق بین اتحاد عینی و اتحاد خارجی و مقارنه امر و نهی

ایشان به دنبال کلمۀ«قلت» این بیان را ذکر می کنند که طبق قول مشهور، مسألۀ اتحاد عینی و اتحاد خارجی مطرح است و این یک مسأله ای است مافوق ملازمه، اما طبق قول صاحب فصول، مسألۀ مقارنه مطرح است که این مقارنه مادون ملازمه است. یعنی اگر ملازمه را شما یک حد وسطی قرار بدهید، کلام مشهور مافوق ملازمه است، بیان صاحب فصول مادون ملازمه، که عبارت از مقارنه است. ما فوق ملازمه عبارت از اتحاد عینی و خارجی است. لذا ایشان می فرماید: در مقارنه، حکم به حرمت سرایت نمی کند اما در اتحاد عینی و خارجی ولو این که تغایر در عالم مفهوم هم داشته باشد، سرایت می کند. البته این طبق مبنایی است که مرحوم آخوند دارد و بر همین مبنا در مسألۀ اجتماع امر و نهی هم قائل به امتناع اجتماع امر و نهی می شوند. حالا روی مبنای خودشان اینطوری فرق بین قول صاحب فصول و حرف مشهور را بیان کرده اند.

این حرفها فی نفسه دقیق و قابل ملاحظه و قابل فکر بود. اما واقعیت مسأله این است که در این رابطه دوچیز را باید مورد بررسی و بحث قرار دهیم: یکی عبارت از معنای نقیض است که معنای واقعی آن چیست و چه احتمالاتی در معنای نقیض وجود دارد؟ این باید بررسی شود؛ برای این که