سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 477

پایۀ این ثمره ای که بین قول صاحب فصول و قول مشهور است یکی همین است که«ما معنی النقیض؟» اینها همه نقیض را یک معنای عدمی معنا کردند که باید ملاحظه کنیم. بعد یک مطلب دیگری که این ثمره بر آن ترتّب دارد و اگر آن مبنا نباشد، این ثمره به کلی باطل است این است که اگر شیئی واجب شد، نقیضش حرام است. اگر کسی این مطلب را انکار کرد گفت: وجوب شیء، مستلزم حرمت نقیض نیست، دیگر بساط این ثمره بطور کلی برچیده می شود برای این که یکی دیگر از پایه های محکم این ثمره این بود که اگر شیئی واجب باشد، نقیضش اتصاف به حرمت پیدا کند. ما باید این دو مسأله را بررسی کنیم.

بیان سه احتمال در معنای نقیض

در رابطۀ با مسألۀ اولی که معنای نقیض چیست؟ سه احتمال ذکر شده است: یک احتمال همین که در کلام مرحوم آخوند و مرحوم شیخ و قائلین به ترتّب ثمره است و آن این است که«نقیض کل شیء رفعه» و رفع هم معنای عدمی است یعنی همیشه نقیض، یک عنوان عدمی خواهد بود. اگر کلمۀ نقیض را به وجود اضافه کنید و بگویید: «ما معنی نقیض الوجود؟» می گوییم: معنایش یعنی عدم الوجود، این وجود نباشد، این وجود تحقّق نداشته باشد؛ اما اگر کلمۀ نقیض را اضافۀ به عدم کردیم، گفتیم: «ما معنی نقیض العدم؟» بنابراین تفسیر و احتمال، نمی توانیم بگوییم: «نقیض العدم یعنی الوجود» بلکه باید بگوییم: «نقیض العدم، عدم العدم، ترک العدم، رفع العدم» لذا طبق این احتمال نمی توانیم بگوییم: «الوجود و العدم متناقضان» این عبارت غلط است. چرا؟ برای این که عدم، نقیض الوجود هست اما وجود، «لیس بنقیض للعدم» بلکه نقیض، همیشه باید یک امر عدمی باشد لذا در ترتّب ثمره گفتیم: وقتی که نقیض، حرام می شود یعنی ترک ترک الصلاه، بنا بر قول صاحب فصول: ترک ترک الصلاه الموصل، طبق قول مشهور: ترک ترک الصلاه.

همیشه بنابراین احتمال و این تعریف، نقیض امر عدمی. «العدم نقیض للوجود اما لا یکون الوجود نقیضا للعدم بل ما هو نقیض للعدم عدم العدم، رفع العدم.» این یک احتمال در تعریف نقیض است که گفتیم لازمۀ این احتمال همین بود که تعبیر به این که«العدم و الوجود امران متناقضان»، این تعبیر غیرصحیح خواهد بود.

احتمال دوم در معنای نقیض

اما تعریف دومی که برای نقیض شده گفته اند: «نقیض الشیء رفعه او کون الشیء مرفوعا به»، که یکی از دو جهت در معنای نقیض اعتبار دارد و آن هم روی این حساب است گفته اند: اگر نقیض