سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 481

بخواهد به بحث مقدمۀ واجب ارتباط پیدا کند، مبتنی بر رکن اول است که ما ترک الصلاه را مقدمۀ ازاله بدانیم و مقدمیّت عدم احد الضدین را برای وجود ضدّ آخر بپذیریم. رکن دومش هم همین مطلب حرمت نقیض است یعنی مقدمه چه موصله و چه غیر موصله در صورتی که وجوب پیدا کرد، اگر بخواهد نماز باطل بشود، مبتنی بر این است که وجوب شیء مستلزم حرمت نقیض باشد. اگر این مسأله را انکار کنیم که الان انکار کردیم، دیگر این حرفها اصلا پیش نمی آید. ما اینجا حرمتی نداریم که بحث بکنیم که آیا نماز به جای ازاله به استناد حرمت«هل تقع باطلا ام صحیحه؟» باید حرمتی باشد تا رویش بحث بکنیم. اگر وجوب را مستلزم حرمت نقیض ندانیم، باز اساس این ثمره به کلی از بین می رود. لکن ما برای اینکه طبق همۀ احتمالات بحث کرده باشیم آن احتمالات دیگر را هم بیان می کنیم.

پس نتیجتا؛ یک احتمال که واقعیت مسأله هم همین است این است که وجوب شیء«لا یکون مستلزما لحرمه نقیضه» و به تعبیر دیگر: امر به شیء همانطوری که مقتضی نهی از ضد خاص نیست، مقتضی نهی از ضد عامش هم که به معنای نقیضش است، نمی باشد، نه در ضدّ خاص اقتضای نهی دارد و نه در ضد عام به معنای نقیض، اقتضای نهی دارد اما این را به صورت یک احتمال بیان می کنیم.

احتمال دوم این است که بگوییم: وجوب شیء مستلزم حرمت نقیض است اما حرمت فقط در محدودۀ نقیض است و از نقیض سرسوزنی کنار نمی رود. نقیض در محدودۀ خودش«وجوب شیء مستلزم لحرمه نقیضه فقط لیس الاّ»، حتی اگر این نقیض در خارج اتحاد وجودی با یک شیء دیگر پیدا کند، آن اتحاد وجودی هم فایده ندارد. نقیض فقط اتصاف به حرمت دارد«لا ما یتّحد معه وجودا» در وجود هم اگر با چیزی اتحاد پیدا کند، «مع ذلک لا یتصف بالحرمه». در احتمال سوم می گوییم: دائرۀ حرمت محدود به نقیض نیست، یک مقدار از نقیض پا را فراتر می گذارد و آن چیزهایی که با نقیض در خارج اتحاد وجودی دارد، آنها هم ولو این که نقیض نیست بلکه اتحاد وجودی با نقیض دارد اما در عین حال با نقیض مشترک است همان طوری که وجوب شیء مستلزم حرمت نقیض است، مستلزم حرمت آن چیزهایی که نقیض با آنها اتحاد وجودی دارد، نیز هست.

انتفاء ثمره بین قول مشهور و صاحب فصول(ره)

در نتیجه سه احتمال در رابطۀ با مسألۀ دوم هست و سه احتمال هم در رابطۀ با اصل معنای نقیض است. در مطلب دوم اگر بخواهیم احتمال اول را پیاده کنیم بگوییم: اصلا«وجوب شیء لا یستلزم حرمه النقیض» به هر معنایی که می خواهید نقیض را معنا کنید، وجوب شیء مستلزم حرمت نقیض نیست اصلا، اگر این طور گفتیم که واقعیت مسأله هم همین است، اساس ثمره و رکن دوم ثمره،