سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 482

متزلزل می شود و از بین می رود و دیگر این ثمره نمی تواند ثمرۀ بین قول مشهور و صاحب فصول باشد. اما اگر از این مطلب صرف نظر کردیم و احتمال دوّم در مسألۀ دوم را گرفتیم گفتیم: اگر شیئی واجب شد، نقیض آن حرام است لکن حرمت فقط در محدودۀ نقیض است، حرمت سرسوزنی از دائرۀ نقیض تجاوز نمی کند، در این صورت باید ببینیم طبق آن سه احتمالی که در معنای نقیض ذکر کردیم، نتیجه و ثمره درست است یا نه؟

اگر احتمال اول نقیض را گرفتیم گفتیم: «نقیض کل شی رفعه و الرفع امر عدمی» و اینجا هم که فرض کردیم حرمت از دائرۀ نقیض سرسوزنی تجاوز نمی کند، نتیجه این می شود که همانطوری که طبق قول صاحب فصول، صلاه به جای ازاله صحیح است، طبق قول مشهور هم صحیح است برای این که مشهور می گویند: ترک الصلاه بدون هیچ قید، یکون واجبا. «وجوب کل شی» هم«مستلزم لحرمه نقیضه». نقیض الترک هم طبق معنای اول، عدم الترک است، ترک الترک است. ترک الترک حرام است، حرمت را هم که می گویید: از دائرۀ نقیض سرسوزنی تجاوز نمی کند، پس آنکه حرام است ترک ترک الصلاه است، پس چرا فعل صلاه حرام باشد و اقتضای فساد کند؟

اگر بتوانید طبق قول مشهور حرمت را طبق فعل صلاه بیاورید، نهی متعلّق به عبادت اقتضای فساد می کند لکن شما دو خصوصیت را حفظ کردید: یکی این که نقیض را یک امر عدمی گرفتید و دیگر این که گفتید: حرمت از محدودۀ نقیض تجاوز نمی کند به هیچ جهتی، به هیچ عنوانی. ترک الصلاه واجب است، نقیضش ترک ترک الصلاه حرام است اما فعل الصلاه چرا حرام حتی یتصف بالفساد؟ پس طبق قول مشهور هم مثل قول صاحب فصول نمی توانیم حکم به بطلان صلاه بکنیم طبق این مبنا بلکه صلاه هم بنا بر قول صاحب فصول صحیح است و هم بنابر قول مشهور صحیح است.

توسعه در معنای نقیض

اگر در احتمال دوم گفتیم: معنای نقیض، یک معنای وسیعتری است، اگر نقیض را به وجود اضافه کنید، نقیض الوجود العدم، اما اگر نقیض را به عدم اضافه کردید نقیض العدم الوجود، اگر اینطوری قائل شدیم، ثمره ظاهر می شود برای اینکه از یک طرف گفته ایم: وجوب شیء، مستلزم حرمت نقیض است و حرمت هم از دائرۀ نقیض ولو اینکه تجاوز نمی کند، اما ما نقیض العدم را عبارت از وجود می دانیم، پس ترک الصلاه اگر وجوب پیدا کرد به عنوان یک امر عدمی، نقیض این ترک صلاه که طبق این احتمال، حقیقتا عبارت از وجود صلاه می شود، «وجود الصلاه یصیر محرّما و منهیا عنه» نهی متعلّق به ذات عبادت می شود و اگر متعلّق به ذات عبادت شد، تصیر فاسده.