سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 484

معنای نقیض طبق احتمال سوم از نظر صاحب فصول(ره) و مشهور

اما طبق احتمال سومی که در باب نقیض ذکر کردیم، معنای نقیضان این است: دو امری که بینشان معاندت و منافرت وجود داشته باشد به حیثی که نه امکان اجتماع داشته باشند و نه امکان ارتفاع داشته باشند، اینجا طبق قول صاحب فصول نقیض، چیست؟ طبق قول مشهور نقیض، فقط وجود الصلاه است برای این که وجود الصلاه با ترک الصلاه بینشان منافرت و معاندت است، نه امکان اجتماع است نه امکان ارتفاع. وجود و عدم نه قابل جمع است و نه قابل رفع است اما طبق قول صاحب فصول چه چیز نقیض ترک الصلاه الموصل است؟ آیا یک عنوان جامع باید اینجا درست کنیم یا این که تک تک اینها را ملاحظه می کنیم؟ می گوییم: این وجود صلاه را وقتی با ترک الصلاه الموصل مقایسه می کنید می بینید«بینهما منافره معانده و لا یمکن اجتماعهما و لا ارتفاعهما»، آن ترک الصلاه و ترک الازاله معا هم وقتی که مقایسه می شود آن هم همین خصوصیت در آن وجود دارد و اگر طبق این احتمال بگویید: لازمه اش این است که یک شیء دو نقیض پیدا بکند، دیگر طبق این احتمال مانعی نیست از التزام به این معنا برای این که ملاک نقیض بودن هم در فعل الصلاه وجود دارد هم در ترک الصلاه و ترک الازاله وجود دارد برای این که طرف مقابل این دو، یک امر سومی است«و هو ترک الصلاه و فعل الازاله» ترک یعنی«نقیض ترک الصلاه و فعل الازاله» یعنی معانده و منافره یعنی امری که«لا یجتمع مع ذلک و فعل الصلاه لا یجتمع مع ذلک، ترک الصلاه و ترک الازاله» هم«لا یجتمع مع ترک الصلاه و فعل الازاله».

طبق این احتمال سوم اگر حرمت را از دائرۀ نقیض هم سرایت ندهیم، لازمه اش این است که هم بنابر قول مشهور و هم بنابر قول صاحب فصول(ره) بگوییم: نماز باطل است. بطلان صلاه علی کلا القولین و عدم ترتّب ثمره طبق همین جهت است که«علی کلا القولین تکون الصلاه باطله و تنتفی الثمره»

انتفاء ثمره بین قول مشهور و صاحب فصول(ره) طبق احتمال سوم

این در صورتی است که در مسألۀ وجوب شیء مستلزم حرمت نقیض است آن احتمال دوم را بگوییم. اما بنابر احتمال سوم گفتیم: وجوب شیء نه تنها مستلزم حرمت نقیض است بلکه آن چیزهایی که با نقیض، اتحاد وجودی هم دارند ولو اینکه از دائرۀ نقیض خارج هستند، باز هم حرمت گریبان آنها را می گیرد و وجوب شیء مستلزم حرمت آنها هم هست. اگر این حرف را زدیم دیگر به طریق اولی هیچ گونه ثمره ای بین قول مشهور و قول صاحب فصول ظاهر نمی شود و طبق هر دو