سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 505

می گویید: آن موقع، پنجاه سال پیش اصلا این زن حتی نطفه اش منعقد نبود«حتی تکون قرشیه»، این سالبۀ به انتفاء موضوع است، اما الان که دیده به این جهان گشود و وجود پیدا کرد و شما شک در قرشیتش دارید، می خواهید با حفظ موضوع، عنوان عدم قرشیت را ثابت کنید، آیا این دو قضیۀ سالبه که یکی به انتفاء موضوع است و دیگری به انتفاء محمول، بین اینها وحدت وجود دارد یا مغایرت؟ از نظر عرف، مغایرت است؛ و لذا«لا تنقض الیقین بالشک» به نظر ما نمی تواند جریان پیدا کند.

در مورد این دو استصحابی که این استاذ و تلمیذ بزرگوارشان می گویند همین طور است.

مرحوم آخوند(ره) می فرماید: واجب تبعی«ما لم یتعلق به اراده مستقله»، این حالت سابقۀ عدمیه دارد، کدام حالت سابقۀ عدمیه است؟ آنوقتی«لم یکن واجبا»، که اصلا اراده ای به این تعلق نگرفت، آن وقتی که اصلا اراده ای نبود، اراده ای نبود تا مستقل باشد یا غیر مستقل، اما الان با فرض تعلق اراده شک دارید، می دانید که الان اراده متعلق شده، لیکن نمی دانید که اراده اش مستقل است یا غیر مستقل؟ آن حالت سابقۀ عدمیۀ به انتفاء موضوع را نمی توانید استصحاب کنید و واجب تبعی را نتیجه بگیرید. و همینطور کلام تلمیذ ایشان که می خواهید استصحاب عدم ترشح کنید، حالت سابقۀ عدمیه چه زمانی است؟ آن وقتی که اراده نبود تا ترشح و عدم ترشح باشد. الان که اراده آمد، با حفظ موضوع شک دارید در این که آیا اراده اش مترشح است یا غیر مترشح؟ نمی توانید آن حالت سابقۀ عدمیه را استصحاب کنید. لذا به نظر ما و طبق مبنای ما اصلا استصحاب جاری نیست، تا این که کسی به جانب واجب تبعی بکشد و دیگری به جانب واجب اصلی. در نتیجه استصحاب که نبود، ما یک اصل کلّی نداریم که اثبات تبعیت یا اصالت بکند، بلکه به اختلاف موارد، اصول در موارد به حسب اختلاف جریان پیدا می کند، گاهی نتیجه اش واجب اصلی و گاهی هم نتیجه اش واجب تبعی است.

پرسش:

1 - احتمال اول در کلام مرحوم آخوند(ره) در تعریف واجب اصلی را بیان کنید.

2 - چرا برحسب احتمال دوم، واجبات غیری از دایرۀ واجب اصلی خارجند؟

3 - کلام مرحوم آخوند(ره) در جریان استصحاب در شک بین واجب اصلی و تبعی چیست؟

4 - اشکال محقق اصفهانی(ره) بر عدم جریان این استصحاب را بیان کنید.

5 - استدلال استاد بر عدم جریان استصحاب را تقریب کنید.