سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 509

است، باید تمامی این موارد را به عنوان واجب شرعی مطرح کنیم، بگوییم: شرعا واجب است تهیۀ گذرنامه، شرعا واجب است تهیۀ بلیط، شرعا واجب است سایر مقدماتی که برای تحقق حج و تحقق این فریضۀ الهیۀ نقش دارد. اما آن کسی که مقدمۀ واجب را واجب نمی داند، می گوید: هیچ کدام اینها وجوب شرعی ندارد، تنها لابدیت عقلیه دارد، لذا در رساله اش می نویسد که«هذه الامور لیست بواجبه شرعا»، بلکه از نظر عقل باید این امور تحقق پیدا کند، بدون اینکه شارع ایجابی نسبت به این مقدمات داشته باشد.

بحث مقدمۀ واجب، در حقیقت مثل بحث حجیّت خبر واحد است که در اکثر موارد فقه چون مسألۀ خبر واحد مطرح است، ثمره بر آن ترتب پیدا می کند، بحث مقدمۀ واجب هم یک چنین بحثی است که هر کجا واجبی باشد«و کان له مقدمه او مقدمات»، این مقدمه یا مقدمات به عنوان حکم کلی الهی وجوب شرعی پیدا می کند. وضو به عنوان حکم کلی الهی وجوب دارد، غسل هم به عنوان حکم کلی الهی وجوب دارد، لذا دیگر نباید دنبال این بگردیم که آیا بحث مقدمۀ واجب کجا در فقه ثمره اش ظاهر می شود؟ بعضی ها خیال کرده اند یک مواردی را آن هم با زحمت پیدا کرده اند و خواسته اند این موارد را به عنوان ثمرۀ نزاع در بحث مقدمۀ واجب قرار دهند و تازه به حسب واقع به تعبیر عرفی، تیرشان به سنگ خورده؛ یعنی این مواردی که اینها پیدا کرده اند در هیچ کدام اصلا ثمرۀ نزاع در بحث مقدمۀ واجب نیست که مرحوم آخوند چند مورد را در کفایه ذکر می کنند، ما هم اشارۀ به این موارد می کنیم، لیکن از جوابها یک جواب مشترکی بین این موارد وجود دارد که اکتفای به همان جواب می کنیم، بقیۀ جوابهایش هم مهم نیست، مرحوم آخوند هم در کفایه ذکر کرده اند.

بررسی ظهور ثمره بحث مقدمه واجب در باب نذر

مثلا گفته اند: یکی از ثمرات نزاع در باب مقدمۀ واجب در نذر ظاهر می شود که اگر کسی نذر کرد که یک واجبی را انجام بدهد، به صورت مطلق نذرش به انجام یک واجب متعلق شد، گفت: «لله علیّ» اینکه یک واجبی را در خارج ایجاد بکنم، گفته اند: اگر در بحث مقدمۀ واجب قائل به وجوب مقدمه شویم، لازمه اش این است که این آدم نذرکننده اگر یک مقدمۀ واجبی را انجام داد، وفای به نذر حاصل شده اما اگر در بحث مقدمۀ واجب قائل به عدم وجوب مقدمه شدیم، با اتیان یک مقدمۀ واجب، وفای به نذر حاصل نشده است. این را به عنوان ثمرۀ نزاع در اینجا ذکر کرده اند.

یا این که گفته اند: اگر مقدمۀ واجب را واجب بدانیم، ترک دو مقدمه و عدم اتیان به دو مقدمه، موجب تحقق فسق خواهد شد، برای این که ترک مقدمه ولو این که گناه کبیره نیست، لکن در گناه صغیره، اگر اصرار بر گناه صغیره تحقق پیدا کرد، اصرار بر گناه صغیره، موجب تحقق فسق