سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 511

که موافقت تکلیف خدا در خارج تحقق پیدا کرد؟ دیگر شارع چنین حکمی ندارد، شارع می گوید:

بعد از زوال، نماز ظهر و عصر واجب است، همین مقدار، اما عمل شما موجب تحقق امتثال و سقوط تکلیف است. این یک مسأله ای نیست که شارع در آن دخالت داشته باشد و حکم داشته باشد، این عقل شماست که می گوید: این نمازی که خواندید، چون مأتی به شما کمال موافقت با دستور شارع را دارد، در نتیجه تکلیف خدا با این عمل ساقط می شود اما شارع علاوۀ بر وجوب نماز ظهر و عصر، یک حکم ثانوی ندارد. در مسألۀ نذر هم همینطور است. وقتی صلاه لیل را نذر کردید، آن که شارع به عنوان یک حکم کلی الهی تبیین می کند، وجوب وفای به نذر است، نذر با شرائط را می گوید: «یجب علیک الوفاء به»، حالا با«افووا بالنذر» یا«و لیوفوا بالنذر» یا«بالنذور» به این تعبیرات شارع، وفای به نذر را واجب کرده، اما حالا که از خواب بلند شدید و نماز شب را خواندید، چه کسی حکم می کند که«أنت وفیت بنذرک؟»، این«انت وفیت بنذرک» دیگر به شارع مربوط نیست، این به حکم عقل و به نظر عقل ارتباط دارد.

در«ما نحن فیه» هم همین طور است اگر نذر کردید که یک واجبی را انجام بدهید و از طرفی در بحث مقدمۀ واجب قائل به وجوب مقدمه شدید، اگر در خارج یک مقدمۀ واجب را انجام دادید، اینجا چه کسی بر مسند حکومت می نشیند و حکم می کند به این که تو وفای به نذر کردی؟ اینجا آن که به شارع مربوط است، یکی وجوب وفای به نذر است که این«حکم کلی شرعی الهی»، یکی وجوب مقدمه است که از راه ملازمۀ عقلیه این وجوب مقدمه را بدست آوردید، اما با توجه به این دو، دیگر یک حکم سومی برای شارع وجود داشته باشد که«أنت اذا أتیت بمقدمه الواجب فقد وفیت بنذرک» این دیگر اصلا به شارع ارتباط ندارد و اگر به شارع ارتباط نداشت، حکم فقهی نیست و اگر حکم فقهی نشد، نمی تواند ثمرۀ مسألۀ اصولیه شود. ثمرۀ مسألۀ اصولیه تنها در رابطۀ با حکم کلی الهی فقهی شرعی باید ظاهر بشود. وفا و عدم وفا اصلا ارتباط به شارع ندارد، در نتیجه نمی تواند به عنوان ثمرۀ مسألۀ اصولیه مطرح شود و همین اشکال به آن دو ثمرۀ دیگر هم وارد است.

پرسش:

1 - ثمرۀ فقهی بحث مقدمۀ واجب را طبق قول به ملازمه و عدم آن بیان کنید.

2 - چرا بنابر قول به عدم ملازمه، ثمرۀ فقهی بر بحث مترتب نمی شود؟

3 - چرا نذر نمی تواند به عنوان ثمرۀ فقهی بحث از مقدمۀ واجب مطرح باشد؟

4 - مواردی که برای ثمره بحث مقدمه واجب ذکر شده است را با جواب آن بیان کنید.