سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 519

شیء و امر به مقدماتش ملازمه تحقق دارد، حالا شارع امر کند، این ملازمه تحقق دارد. مولای عرفی امر کند، این ملازمه تحقق دارد. یک کارفرما هم نسبت به کارگر امر کند، این ملازمه تحقق دارد. هر کجا یک ذی المقدمه ای و مقدمه ای وجود داشته باشد، امر به آن ذی المقدمه، ملازم با امر به مقدمه است. حالا آمر هر که باشد، شارع چنین است، مولای عرفی چنین است، این کارفرمای در مثال ما هم چنین است. پس در حقیقت این که امر به رفتن بالای بام می کند، در حقیقت امر به نصب سلّم هم می کند، این هم خودش مأموربه است. در نتیجه این کارگر اگر نصب سلّم کرد، لیکن ذی المقدمه را انجام نداد، فقط مقدمۀ مأمور بها را انجام داد، بنا بر قول به ملازمه در مقابل این مقدمه استحقاق اجرت دارد، برای این که امر به این مقدمه تعلق گرفته، امرش از ناحیۀ ملازمه ثابت شده و اگر مأموربه عملی شد، بدون این که مسألۀ تبرّع و مجّانیت در کار باشد، در برابر آن عمل، استحقاق اجرت در کار است. پس این کارگری که نصب سلّم کرد و ذی المقدمه را انجام نداد، همان طوری که در مقابل عدم انجام ذی المقدمه استحقاق اجرت ندارد، در مقابل انجام مقدمه، استحقاق اجرت دارد «لانه عمل عملا بامر غیره، مع عدم کون الامر بعنوان المجّانیه و التبرع»، نظیر همان مثال چمدانی که ذکر کردیم.

اما اگر گفتیم: ملازمه را در بحث مقدمۀ واجب نمی پذیریم. می گوییم: اگر ذی المقدمه مأموربه شد این ملازم با این نیست که مقدمه هم مأموربه باشد، بلکه مقدمه یک لابدّیت عقلیه بیشتر ندارد، در این مثال در برابر نصب سلّم به تنهایی دیگر هیچ گونه استحقاق اجرتی وجود ندارد برای این که نصب سلّم مأموربه نبوده تا این که بگوییم امر موجب تحقق ضمان است و موجب استحقاق آن کارگر نسبت به اجرت المثل است. پس یک ثمرۀ عملیه در رابطۀ با وجوب مقدمه که اگر مقدمه وجوب پیدا کرد، این ثمرۀ عملیه را دارد و اگر وجوب پیدا نکرد، ندارد، استحقاق اجرت در این مثالی است که ذکر کردیم بنا بر قول به وجوب مقدمه، استحقاق هست و بنا بر قول به عدم وجوب مقدمه، استحقاق اجرت وجود ندارد. شاید موارد دیگری هم به عنوان ثمرۀ عملی بشود ذکر کرد.

این کلام مرحوم محقق عراقی«قدس سره الشریف» است.

بیان استاد در ثمرۀ نزاع ملازمه بر قول مرحوم عراقی

باید از کلام ایشان دفع شبهه کنیم و کلام ایشان را توضیح دهیم و بعد هم ببینیم آیا کلام ایشان قابل قبول هست یا نه؟ در حقیقت اول یک دفاعی از ایشان بکنیم، بعد خودمان اشکال به کلام ایشان داشته باشیم. اما دفاع این است: شما آن اشکالی را که مرحوم آخوند به آن ثمرات ثلاثۀ گذشته، ذکر کردند، آن اشکال را فراموش نکردید، یک اشکال مشترک الورودی آن سه ثمرۀ قبلی که یکی مسألۀ