سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 526

المقدمه امر می کند و منشأ این لابدّیّت عقلیه می شود.

جوابش این است که ممکن است یک چنین خلطی در این صورت واقع شود که مقدمه را با دی المقدمه هر دو را انجام بدهد، اما آنچه که در کلام ایشان فرض شده و ما هم ذکر کردیم، آنجایی است که فقط مقدمه را انجام داد و اصلا ذی المقدمه را در خارج ایجاد نکرد. اینجاست که می خواهیم ببینیم در مقابل مقدمه استحقاق اجرت دارد یا ندارد؟ در اینجا این امر به ذی المقدمه نتوانسته نقش داشته باشد برای این که اگر امر به ذی المقدمه نقش می داشت باید خود ذی المقدمه را هم در خارج انجام بدهد. اما فرض این است که ذی المقدمه در خارج انجام نگرفته و تنها یک یا چند مقدمه را انجام داده. اینجا را نمی توانیم بگوییم که امر الآمر موجب تحقّق ضمان است برای این که اگر امر الآمر هم نبود، همان لابدّیّت عقلیه این را وادار می کرد بر انجام مقدمه و لابدّیّت عقلیه مانع از این است که استحقاق اجرت در برابر آن به وجود بیاید. باید مسألۀ امر باشد و ارتباط امری به آمر داشته باشد لذا این مقدمۀ دوم هم محل مناقشه است.

بیان ثمره بحث مقدمه واجب

به ذهن می آید که تا به حال مسألۀ وجوب مقدمه هیچ گونه ثمرۀ عملیه ای ندارد ولو این که ثمرۀ علمی و فقهی فراوان دارد لکن ثمرۀ عملیه بر آن ترتّب پیدا نمی کند. اینجا یک نکتۀ دقیقی هست. ما کلام مرحوم محقق عراقی را رها می کنیم، برمی گردیم به آن سه ثمره ای که مرحوم آخوند ذکر کردند.

می گوییم: آن سه ثمره نمی تواند به عنوان نتیجه و ثمرۀ مستقیم مطرح باشد اما به عنوان ثمرۀ عملیه و به عنوان نتیجۀ عملی می تواند مطرح باشد. کسی که نذر کرد یک واجب شرعی را انجام بدهد، آیا با وضو گرفتن، وفای به نذر حاصل شد یا نه؟ شما گفتید: این به شارع ارتباط ندارد. می گوییم: نداشته باشد، ما نخواستیم این را ثمرۀ مستقیم نزاع در بحث مقدمۀ واجب قرار بدهیم بلکه خواستیم به عنوان یک ثمرۀ عملیۀ مع الواسطه قرار بدهیم. اگر با این دید به این ثمره نگاه کنیم به نظر شما اشکالی دارد؟ این یک ثمرۀ عملیه خوبی است.

البته این ثمرۀ بحث اصولی نیست چون ثمرۀ بحث اصولی باید حکم شرعی باشد، حکم کلی الهی باشد، حکم فقهی باشد که گفتیم: عبارت از نفس وجوب مقدمه است، نفس وجوب الوضو که مجتهد در رساله بتواند بنویسد«الوضوء واجب» این حکم کلی الهی است منتها اشکال شده بود که اگر این وضو واجب هم نباشد، چون لابدّیّت عقلیه دارد چه ثمرۀ عملی بر آن ترتّب پیدا می کند؟ ما مسألۀ نذر را به عنوان ثمرۀ عملیه مطرح می کنیم می گوییم: «اذا نذر شخص ان یأتی بواجب شرعی» اگر قائل به وجوب مقدمه شدیم«اذا اتی بالوضوء فقد اتی بما هو الواجب علیه من الوفاء بالنذر»