سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 527

چون اشکال این ثمره این بود که نتیجه و ثمرۀ مستقیم مسألۀ اصولیه نمی توانست واقع بشود اما به عنوان ثمرۀ عملیه و مع الواسطه چه اشکالی دارد که این را ثمره قرار بدهیم؟ این دو مثال و دو ثمرۀ مرحوم محقق عراقی کنار می رود و به جایش این قبیل از ثمرات می نشیند. هیچ اشکالی بر این ثمرۀ عملی وارد نیست. البته بعضی از اشکالات مرحوم محقق خراسانی زائد بر آن اشکال عمده ای که ذکر کردیم را دارد لکن آن اشکالات قابل جواب است.

ما برای این که این بحث با این عظمت که ثمرات علمی زیادی دارد، مثال نذر و آن دو ثمرۀ دیگر را به عنوان ثمرۀ عملیۀ غیرمستقیم برای مسألۀ اصولیه مطرح می کنیم. پس در عین این که کلام محقق عراقی ناتمام است اما به همان ثمرات مذکور در کفایه برمی گردیم که آنها و یا حداقل بعضی از آنها مثل این مثال نذری که ذکر کردیم می تواند به عنوان ثمرۀ عملیه واقع بشود.

اصل مسألۀ مقدمۀ واجب که بحث از ملازمه و عدم ملازمه است و این ملازمه هم یکی از احکام عقلیه است لذا مسألۀ مقدمۀ واجب با این که در مباحث الفاظ مطرح شده لکن مسأله، یک مسألۀ عقلیۀ محضه است و هیچ ارتباطی به مباحث الفاظ ندارد. قبل از این که در این وارد بشویم که آیا حق با قائل به ملازمه است، یا منکر ملازمه؟ این فرضی را که مرحوم آخوند مطرح کردند و بحث بسیار خوبی هم هست و آن این است که اگر فرض کردیم در مسألۀ ملازمه و عدم ملازمه به جایی نرسیدیم، نه توانستیم جانب اثبات ملازمه را ترجیح بدهیم و نه توانستیم جانب نفی ملازمه را اختیار بکنیم، همینطور متحیّر و متردد ماندیم که آیا ملازمۀ بین وجوب شرعی ذی المقدمه و وجوب شرعی مقدمه تحقّق دارد یا تحقّق ندارد؟ در صورت شک، آیا یک اصل عملی که یکی از دو طرف مسأله را تعیین کند و ترجیح بدهد، داریم یا نداریم؟

عدم جریان اصل عملی در شک در وجود ملازمه

یک وقت می خواهید اصل عملی را در خود آن چیزی که محل نزاع است جاری کنید، یک وقت می خواهید اصل عملی را در ثمرۀ نزاع در بحث مقدمۀ واجب جاری کنید، این دو باهم فرق می کند.

اگر بخواهید اصل عملی را در خود همان چیزی که محل بحث و محط نزاع است که عبارت از ملازمه و عدم الملازمه است، جاری کنید، ما چنین اصلی نداریم که در محل نزاع جریان پیدا کند برای این که ملازمه، یکی از احکام عقلیه است و همانطوری که ملاحظه فرمودید، ذکر کردیم: نزاع در بحث مقدمۀ واجب، نزاع در یک مسألۀ عقلیه محضه است. مسائل عقلیه یک مسائل حادثه نیست، این طور نیست که یک حالت سابقۀ عدمیه داشته باشد و بعد، این حالت سابقۀ عدمیه، تبدّل به وجود پیدا کرده باشد، یا احتمال تبدّل به وجود پیدا کرده باشد. مسائل عقلیه، نفی و اثباتش ازلی و