سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 535

وجود ثمره عملی برای بحث ملازمه

لکن این اشکال مبنایی است. اگر واقعا معتقد باشیم که هیچ اثر عملی بر مسألۀ وجوب مقدمه، ترتّب ندارد، این اشکال به استصحاب به قوّت خودش باقی است. اما اگر آن مطلبی را که قبلا ذکر کردیم و گفتیم: آن دو ثمرۀ عملیه ای که مرحوم محقق عراقی(ره) بیان فرمودند، قابل مناقشه است اما آن سه ثمره ای را که قبلا مرحوم آخوند ذکر کردند را به عنوان ثمرۀ مستقیم مسألۀ اصولیه نمی پذیریم اما به عنوان ثمرۀ غیرمستقیم و مع الواسطه فی مقام العمل می پذیریم. اگر کسی نذر کرد که یک واجب شرعی را انجام بدهد، اینجا یک ثمرۀ عملیه تحقّق پیدا می کند. اگر قائل به ملازمه شدیم با اتیان به وضو، وفای به نذر حاصل شده است اما اگر وضو را از دائرۀ وجوب شرعی خارج دانستیم و تنها برای وضو لابدّیّت عقلیه قائل شدیم، این وفای به نذر حاصل نمی شود«لانّ الوضوء لیس بواجب شرعا» و گفتیم که ما نمی خواهیم این را ثمرۀ مستقیم قرار بدهیم تا شما بگویید: حاکم به وفا و عدم وفا عبارت از عقل است. هرکسی می خواهد حکم کند. بحث این است که این وجوب مقدمه در مقام عمل، یک انعکاسی داشته باشد. این انعکاسش که«اذا توضأ یتحقق الوفاء و اذا توضّأ» بنابر قول به عدم ملازمه«لا یتحقّق الوفاء بالنذر».

پس این اشکال مبنایی است و چون ما اختیار کردیم که بعضی از ثمرات عملیه بر این استصحاب ترتّب پیدا می کند، نتیجه اش این می شود که این انسانی که نذر کرده است یک واجب شرعی را انجام بدهد، اگر در باب ملازمه شک کرد، استصحاب عدم وجوب وضو را جاری کرد، نتیجۀ استصحاب عدم وجوب وضو این می شود که اتیان به وضو نمی تواند مؤثّر در وفای به نذر باشد و محقّق مسألۀ وفای به نذر باشد. پس طبق مبنای ما که بعضی از ثمرات عملیۀ غیرمستقیم برای بحث مقدمۀ واجب تصوّر کردیم، این اشکال دوم به استصحاب هم کنار می رود و جایی برای این اشکال نیست.

جمع بین حکم واقعی و استصحاب

اشکال مهمی که در کلام مرحوم آخوند(ره) هست - به اعتبار اختلاف دو نسخه و این که این دو نسخه هر کدامش یک مفاد خاصی دارد و جواب از این اشکال در کلام ایشان مختلف مطرح است و هر نسخه ای یک اقتضای خاص و یک مفاد خاصی دارد - این است که شما که عدم وجوب مقدمه را استصحاب می کنید پیداست که استصحاب مثل سایر اصول عملیه، یک حکم ظاهری را بیان می کند.

استصحاب، دست درازی به واقع ندارد. وقتی که وجوب صلاه جمعه را فی عصر الغیبه استصحاب کردید، معنایش این است که یک حکم ظاهری برای نماز جمعه فی عصر الغیبه ثابت کرده اید. این