سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 539

واقعیه پیدا نمی کند.

توسعۀ ملازمه تا مرتبۀ فعلیت

اما اگر مدعی ملازمه، دایرۀ ملازمه را توسعه داد، گفت: حتی در مرتبۀ فعلیت، این ملازمه تحقق دارد، وجوب واقعی ذی المقدمه، ملازم با وجوب واقعی مقدمه است و وجوب فعلی ذی المقدمه، ملازم با فعلیت وجوب مقدمه است، اگر دایرۀ ملازمه توسعه داده شود و علاوۀ بر واقعیت، مرتبۀ فعلیت را هم بگیرد، اینجاست که عبارت مرحوم آخوند در کفایه، به صورت نسخه بدل، فرق می کند. در متن این طوری نوشته اند که اگر چنین توسعه ای در دایرۀ ملازمه باشد، می توانیم به کمک استصحاب، در مقابل قائل به ملازمه بایستیم و این استصحاب را به جنگ قائل به ملازمه ببریم، بگوییم: ما با این استصحاب، ثابت می کنیم که در عین این که ذی المقدمه وجوب فعلی دارد، اما مقدمه«لا یکون واجبا فعلیا» استصحاب عدم وجوب و عدم فعلیت وجوب را در مقدمه جاری می کنیم. در حقیقت، با این استصحاب، بین فعلیت وجوب ذی المقدمه و فعلیت وجوب مقدمه تفکیک می کنیم و اگر تفکیک شد، این تفکیک می تواند در برابر قائل به ملازمه که حتی در مرحلۀ فعلیت، ملازمه را توسعه داده جواب باشد و از راه استصحاب، حربه ای در مقابل او درست می کنیم و بر قائل به ملازمه غلبه می کنیم.

اما در نسخه بدل که در حاشیه ذکر کرده اند، می فرمایند: اگر قائل به ملازمه، دایرۀ ادعای ملازمه را توسعه بدهد که مسألۀ فعلیت را هم شامل بشود، شما حق ندارید تمسک به استصحاب کنید، «لما صحت التمسک بالاصل و الاستصحاب» این را در حاشیه به صورت نسخه بدل ذکر کرده اند. اینجا دو مطلب مطرح است: یکی این که آیا سیاق کلام مرحوم محقق خراسانی اقتضا می کند که عبارت مطابق با آنچه در متن ذکر شده، باشد؟ یا سیاق کلام ایشان اقتضا می کند که عبارت، مطابق با آنچه در حاشیه ذکر شده باشد؟ آیا سیاق کلام اقتضا می کند که ایشان بخواهند بفرماید: با این استصحاب، به جنگ قائل به ملازمه می توانیم برویم؟ یا سیاق عبارت اقتضا می کند، که در این شرائط، تمسک به استصحاب، غیرصحیح و ناتمام است؟ آیا روند و سیاق عبارت، کدام یکی از اینها را اقتضا می کند؟

عدم منافات اجرای استصحاب با قول به ملازمه

ظاهر این است کسی که می خواهد تمسک به استصحاب بکند، اصلا در مقام جنگ با قائل به ملازمه نیست، اینها اصلا در دو جهت قرار گرفته اند: قائل به ملازمه می گوید: ملازمه برای من ثابت و روشن است، مثل مرحوم آخوند که بعد این ادعا را می کنند، که وجدان، شاهد بر ملازمه است،