سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 541

ملازمه، دایرۀ ملازمه را محدود کند، مانعی از این استصحاب نیست، اما اگر توسعه بدهد، «لما صحت التمسک بالاستصحاب و بالاصل». این اولا از نظر اینکه کدام یکی از این دو، به حسب سیاق عبارت، می تواند عبارت مربوط به بحث و مربوط به روند کلام مرحوم محقق خراسانی باشد. بعد از اینکه این مرحله ثابت شد و ما روشن کردیم، که عبارت کفایه همان جمله ای است که در حاشیه نوشته، یعنی«لما صحت التمسک بالاصل» تازه اول گرفتاری پیش می آید، آن اشکالی که امام بزرگوار(ره) به صاحب کفایه کردند، پیاده می شود، برای اینکه شما می گویید: اگر قائل به ملازمه، دایرۀ ملازمه را توسعه بدهد و در مرحلۀ فعلیت هم، ملازمه تحقق داشته باشد، تمسک به استصحاب جایز نیست.

بیان امام(ره) در جواب از عدم جریان استصحاب

اشکال امام بزرگوار(ره) این است: شما که می گویید: تمسک به استصحاب، جایز نیست، مگر چه کسی می خواهد تمسک به استصحاب کند؟ آیا قائل به ملازمه می خواهد تمسک به استصحاب کند؟ قائل به ملازمه که تردید ندارد، قائل به ملازمه که شک ندارد. کسی که شک و تردید ندارد و ملازمه برای او روشن است، او که نمی خواهد به استصحاب تمسک کند که شما بفرمایید:

«لما صحت التمسک بالاصل» پس قائل به ملازمه کنار می رود. می فرمایید: شاک می خواهد تمسک به استصحاب کند و محل بحث هم همین شاک است، آدم جاهل به ملازمه می خواهد تمسک به استصحاب کند، آدم جاهل، وقتی می خواهد تمسک به استصحاب کند، آیا ادعای مدعی ملازمه، چه نقشی دارد که سد راه تمسک جاهل به استصحاب بشود؟ پس در این«لما صحت التمسک بالاصل» سؤال این است که«من المتمسک بالاصل؟» قائل به ملازمه که متمسک به اصل نیست، او شک ندارد تا بخواهد تمسک به اصل کند، تردیدی برای او وجود ندارد، پس لابد شاک می خواهد تمسک به اصل کند آیا ادعای قائل به ملازمه، هرچند توسعه داشته باشد، ارتباطی به اجرای اصل نسبت به شاک دارد؟ من می خواهم استصحاب را جاری کنم، او ادعا دارد که ملازمه، همه جا را فراگرفته، هم بین الواقعین است، هم بین الفعلین. اما به من شاک چه ارتباطی دارد؟ پس وسعت ادعای قائل به ملازمه و عدم محدودیت دعوای مدعی به ملازمه، چه ارتباطی به اجرای من شاک، نسبت به استصحاب دارد که مرحوم آخوند بفرمایند: «لما صحت التمسک بالاصل»؟ بلکه ادعای او عمومیت دارد و«یصح التمسک بالاصل» ادعای او به تمسک من به اصل، چه ارتباطی می تواند داشته باشد؟

پس مرحلۀ دوم این است: با حفظ این که کلام مرحوم آخوند، همان عبارت حاشیه است، مع ذلک این اشکال امام بزرگوار به مرحوم آخوند وارد است. آیا این اشکال قابل جواب هست یا نه؟