سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 553

مقدمات مأموربه پیدا نمی کند، بلکه هرکجا مقدمه ای و واجبی وجوب داشته باشد، این امر مولوی شرعی مقدمی قاعدتا به آن تعلق می گیرد و این تأیید می کند همان مسأله ای را که وجدان حاکم به آن مسأله است. به نظر مرحوم آقای آخوند«قدس سره» بهترین دلیل برای اثبات ملازمه همین مسألۀ وجدان است، آن هم با این مؤیدی که ذکر فرمودند.

بیان استاد از کلام مرحوم آخوند(ره)، در اثبات ملازمه

آیا این دلیل ایشان تمام است یا قابل مناقشه است؟ مسألۀ وجدان یک مسأله ای نیست که انسان بتواند آن را اثبات یا نفی کند، نه برهانی بر ثبوتش تحقق دارد و نه برهانی بر نفی آن، مسألۀ وجدان در تشبیه مثل مسألۀ تبادر می ماند، یک کسی می گوید: متبادر مثلا از کلمۀ صعید با(صلی الله علیه و آله) تراب خالص است، دیگری هم می گوید: نه، متبادر از کلمۀ«صعید، مطلق وجه الارض» است، اختصاصی به تراب خالص ندارد، نه بر تبادر می شود یک برهانی اقامه کرد و نه بر عدمش می شود برهانی اقامه کرد. ایشان چون قائل به ملازمه هستند می گویند: که وجدان حاکم به ثبوت این ملازمه است، طبعا آن کسی که منکر این ملازمه است می گوید: نه! وجدان چنین حکومتی ندارد و چنین مطلبی را تأیید نمی کند، لذا مسائلی که از این راهها بخواهد ثابت شود، وجدان، تبادر امثال ذلک، دلیلی به اثبات و نفیش راه ندارد، او مدعی وجدان است، دیگری منکر وجدان است، بلکه باید آن چیزهایی را که به عنوان قرینۀ وجدان و شاهد وجدان ذکر کردند، آنها را یک قدری انسان بررسی کند.

از کلام مرحوم آخوند دو مؤید روی هم رفته استفاده می شد، یکی آن چیزی که در صدر کلام ایشان مطرح بود، که مولا گاهی از اوقات یک مقدمه ای را که به آن توجه دارد، این را در ردیف ذی المقدمه در قالب طلب قرار می دهد و به همان کیفیتی که ذی المقدمه را مأموربه می کند، یعنی به امر مولوی، مقدمه را هم به همان کیفیت مأموربه قرار می دهد، مثل«ادخل السوق و اشتر اللحم» که اگر کسی بخواهد تفکیک کند بین این دو، بگوید: «ادخل السوق» امر ارشادی است و مولا می خواهد عبد را ارشاد کند به این که مقدمۀ اشتراء لحم رفتن به بازار و ورود در بازار است، فقط جنبۀ ارشادی دارد که اگر کسی این طوری بخواهد بین این دو تفکیک کند و یکی را امر ارشادی قرار دهد و دیگری را امر مولوی، این انصافا چیز بعیدی است.

لیکن بحث این است آیا اگر مولا با توجه به یک مقدمه ای آن مقدمه را به امر مولوی مأموربه قرار داد، شما چه مقدار می توانید استفاده کنید؟ چه اندازه ای این«ادخل السوق و اشتر اللحم» می تواند مفید باشد؟ این دلیل چه مقدار در حقیقت با مدعای شما می تواند هماهنگ باشد؟ آیا بیشتر از این استفاده می کنید که مولا می تواند به امر مولوی بعضی از مقدمات را یا بفرمایید: همۀ مقدمات را