سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 561

منتهی فائده که منحصر در غرض نفسی نیست، همین که انسان بتواند راه را هموار کند برای رسیدن به غرض نفسیش، چه فایده ای از این مهمتر و بالاتر؟ لذا در باب مقدمه، هم التفات لازم است که از آن تعبیر به تصور می شود، هم تصدیق به فائده لازم است، منتهی فائده اش تمکّن از ذی المقدمه است و هم سایر مبادی و مراحلی که در اراده اعتبار دارد. پس این طور نیست که مسأله، مسألۀ علیت و معلولیت و ترشح و امثال ذلک باشد، بلکه ارادۀ مقدمه خودش«مستقله بحیالها» مثل ارادۀ ذی المقدمه است، منتهی فائده شان در نفسیت و غیریت است، مثل این که اگر قائل به ملازمه شدیم وجوبهای آنها باهم فرق می کند، هر دو وجوب مولوی است، منتهی یکی وجوب مولوی نفسی است و دیگری وجوب مولوی غیری. حالا که این طور شد باید اینجا مسأله را بررسی کنیم، اگر مولا بخواهد خودش«کون علی السطح» را ایجاد کند، توجه دارد به این که نصب سلم مقدمۀ برای«کون علی السطح» است و توجه دارد به این که معنای مقدمیت این است که«لا یمکن» این که ذی المقدمه بدون مقدمه تحقق پیدا کند، اینجا وجدانا هم اراده متعلق به ذی المقدمه است با مبادی خودش و یک اراده هم متعلق به مقدمه است با مبادی خودش، کسی در هوای گرم، شب می خواهد بالای بام استراحت کند، وقتی می فهمد این نیاز به نصب سلم دارد لا محاله با مبادی اراده در رابطۀ با نصب سلم یک اراده ای هم متعلق به نصب سلم خواهد شد.

عدم تبعیت ارادۀ تشریعی از ارادۀ تکوینی

اساس فرق اینجاست که در ارادۀ تکوینیه اگر ارادۀ انسان به نصب سلم متعلق نشود، کون علی السطح تحقق پیدا نمی کند، اما اگر ما فرض کردیم که ارادۀ تشریعیه آن طوری که قایل به ملازمه مدعی است، اگر به نصب سلم متعلق نشد، یعنی مولا به صراحت گفت: من نسبت به مقدمه امری و دستور وجوبی ندارم، کجا لطمه می بیند؟ خود عبد به لحاظ آن لابدیت عقلیه که منکرین ملازمه هم به آن معترف هستند و منکرین ملازمه هم لابدیت عقلیه را قایل هستند، مولا می گوید: چه ضرورتی دارد که یک امر مولوی نسبت به نصب سلم داشته باشیم، من به تو دستور دادم فقط نسبت به«کون علی السطح»، بقیه اش با خودت و عقل خودت، تو خارجا می بینی که نصب سلم مقدمیت برای«کون علی السطح» دارد و این مقدمیت به دنبالش یک لابدیت عقلیه وجود دارد. عقل تو را به نصب سلم الزام می کند، اگر مولا او را الزام کند به«کون علی السطح» و عقل هم او را الزام کند به نصب سلم«بما انه مقدمه»، کجا لطمه می بیند؟ این حداقل است، منکرین ملازمه هم این الزام عقلی و لابدیت عقلیه را در مسأله معترف هستند.

اگر مولا به دست خودش بخواهد با ارادۀ تکوینی این«کون علی السطح» را ایجاد کند، وجدانا