سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 57

در باب حج به وجودآورندۀ مصلحت ملزمه است، به طوری که اگر استطاعت نباشد، هیچ گونه مصلحت ملزمه در باب حج وجود ندارد. اگر کسی بدون استطاعت، صد بار هم مکه برود و حج را انجام دهد، آن حج واجب به نام حجّه الاسلام که مشروط به استطاعت است تحقق پیدا نمی کند. پس رابطۀ استطاعت با حج، رابطۀ وقت با صلاه است، یعنی حج بدون استطاعت، فاقد مصلحت ملزمه است و نمی تواند مصلحت ملزمه در آن وجود داشته باشد اما در سایر شرائط اینطور نیست مثل مسألۀ تحصیل گذرنامه، تهیۀ بلیط هواپیما و امثال ذلک، وقتی که ارتباطش با حج مطرح می شود، هیچ گاه به صورت قضیۀ شرطیه مطرح نمی شود.

پس هر چند در کلام امام بزرگوار(ره) مناقشاتی دارند که عرض می کنیم، ولی بیان ایشان بیان جالبی است مخصوصا برای اصل هدف ما که تنوع در باب قیود است و اینطور نیست که قیود به حسب مقام لب و به حسب مقام ثبوت«فی عرض واحد» و همه یکنواخت و نحوۀ ارتباط با مأموربه ارتباط واحد باشد. بیان ایشان برای نقض این معنا و ابطال این معنا، بیان خوبی است. در ضابطۀ ایشان هم با اینکه مناقشاتی در بعضی از موارد به آن وارد است، اما فی نفسه ضابطۀ خوبی است. پس خلاصۀ مطلب ایشان این شد که از آن شروطی که در عالم انشاء به وجودآورندۀ مصلحت ملزمه برای مأموربه است و در همان عالم ارتباط با مأموربه پیدا کرده، از اینها تعبیر به قیود هیئت و یا شرائط تکلیف می کنیم، اما آنهایی که در مقام فعلیت و پیاده شدن آن مصلحت در خارج است، از آنها تعبیر به قیود ماده و شرائط مکلّف به می کنیم. مناقشاتی که امام بزرگوار دارند را مطالعه بفرمایید.

پرسش:

1 - اقسام قیود را به حسب مقام ثبوت توضیح دهید.

2 - کلام محقق عراقی درباره قیود و شرائط در شریعت چیست؟

3 - اهمیت وقت در بین شرائط نشانگر چیست؟

4 - کدامیک از شرائط در فعلیت مصلحت دخالت دارد؟