سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 580

اینجا مسألۀ این نیست که مولای حاکم بخواهد خودش فعلی را انجام دهد و بالمباشره یک عملی را که«له مقدمه» انجام بدهد صدور مباشری هرچه هست در رابطۀ با مکلف است در رابطۀ با غیر است. لذا وقتی که ارادتین در ناحیۀ مولا بحث می شود متعلق این اراده فعل و ذی المقدمه و فعل المقدمه نیست، بلکه متعلقش آن مرحلۀ قبل از تعلق بعث است و به عبارت دیگر متعلق اراده، ارادۀ متعلقۀ به بعث به ذی المقدمه و ارادۀ متعلقۀ به بعث به مقدمه آن که در ناحیۀ حاکم مطرح است، چنین معنایی است. در درجۀ اول سؤال از همین معناست که آیا طرفین ملازمه عبارت از بعثین و وجوبین است؟ یا طرفین ملازمه عبارت از دو اراده است که یکی متعلق به«بعث الی ذی المقدمه» و دیگری متعلق به«بعث الی المقدمه» است. این یک تردید و یک سؤال از قائل به ملازمه است.

بیان دو احتمال در ناحیۀ مقدمه

سؤال دوم این است که با حفظ این معنا که در ناحیۀ ذی المقدمه چه مسألۀ بعث مطرح باشد و چه «اراده البعث» مطرح باشد، در ناحیۀ ذی المقدمه، مسألۀ فعلیت مطرح است؛ یعنی بعث فعلی متعلق به ذی المقدمه و«اراده البعث» مربوط به ذی المقدمه به ارادۀ فعلیه، اما در ناحیۀ مقدمه اش دو احتمال جریان دارد: یک احتمال این که طرف ملازمه همان فعلیت باشد که در حقیقت ملازمه بین دو بعث فعلی و یا دو ارادۀ بعث فعلیه است، این یک احتمال در ناحیۀ مقدمه است، یک احتمال دیگر در ناحیۀ مقدمه این است که تقدیر مطرح باشد و مقصود از تقدیر در مقابل فعلیّت عبارت از این معناست؛ یعنی چیزی که الان وجود ندارد الان تحقق بالفعل ندارد، لکن در مستقبل و آینده تحقق پیدا می کند.

طبق این احتمال قائل به ملازمه می گوید: ملازمه بین وجوب فعلی ذی المقدمه و وجوب تقدیری مقدمه است؛ یعنی لازم نیست که در حال ایجاب ذی المقدمه، مقدمه را هم واجب کند؛ بلکه لازم است در زمان مستقبل با توجه به وجوب ذی المقدمه خود مولا مقدمه را ایجاب کند که این ملازمه بین فعلیت وجوب ذی المقدمه و وجوب تقدیری مقدمه است. در ناحیۀ ارادتین هم به همین صورت مسأله را مطرح کنیم که در ناحیۀ ذی المقدمه اش جنبۀ فعلیت داشته باشد و در ناحیۀ مقدمه مسألۀ تقدیر مطرح باشد. این احتمالات و سؤالاتی است که از قائل به ملازمه می کنیم و در مورد هر یک از این احتمالات باید بحث کنیم، ببینیم قائل به ملازمه نه تنها دلیلش نمی تواند اثبات ملازمه کند بلکه دلیل بر عدم ملازمه و نفی ملازمه ادعا می کنیم. چطور؟

کلام قائلین به ملازمه دربارۀ خصوصیات ملازمه

روشن ترین و واضح ترین مورد این ملازمه که قائل به ملازمه می تواند جواب بگوید این است