سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 585

به زوجیت هم پیدا می کند ولو این که این اربعه اصلا وجود پیدا نکرده باشد، در همان عالم ماهیت این اربعه لازم است؛ یعنی زوجیت برای اربعه لازم است، ممکن است قائل به ملازمه یک چنین مطلبی را ادعا کند، بگوید: ما در بحث وجوب مقدمه نسبت به وجوب ذی المقدمه، همان ارتباط و تلازمی را که بین زوجیّت و اربعه وجود دارد، بین وجوب مقدمه و وجوب ذی المقدمه قائل شویم، این در حقیقت سومین احتمال در این مسأله است. اگر این طوری ادعا کرد؟ ما نه تنها در مقابلش می گوییم که شما دلیلی بر اثبات این معنا ندارید بلکه بالاتر، دلیل بر بطلان این دعوا اقامه می کنیم و این که این دعوی غیرصحیح است. دلیل ما چیست؟

بیان ادلۀ قائلین به عدم صحت احتمال اول

یک دلیل این است که اگر مسأله از قبیل لوازم الماهیه بود، لوازم الماهیه هیچ، مورد اختلاف و انکار و نفی، نمی توان واقع شود. آیا کسی می تواند زوجیت اربعه را انکار کند؟ کسی می تواند بگوید: من نمی پذیرم که زوجیت لازم اربعه باشد؟ لازم الماهیه یک مطلبی است غیرقابل انکار و غیرقابل نفی، اگر مسألۀ وجوب مقدمه نسبت به وجوب ذی المقدمه چنین حالتی داشت، باید عینا مثل زوجیت اربعه مورد انکار کسی واقع نشود، کسی نتواند این معنا را نفی کند؛ در حالی که بزرگان و محققینی مسأله ملازمه را شدیدا انکار کردند. دلیل دوم بر بطلان این معنا این است که آن خصوصیتی که در لازم ماهیت وجود دارد، اینجا تحقق ندارد؛ آن خصوصیت این است که در لازم ماهیت، انسان به مجرد این که ملزوم را تصور کند و التفات ذهن به ملزوم پیدا کند، انتقال به لازم پیدا می کند. اما در«ما نحن فیه» مسأله این طور نیست و دلیل بر این مسأله این است که کثیرا ما، حتی مولای آمر که به یک ذی المقدمه ای امر می کند، اصلا مقدمات، مغفول عنها است، خود موضوع مقدمه مغفول عنه است و اگر موضوع مقدمه مغفول عنه باشد، چطور می شود بعث الی المقدمه و وجوب مقدمه همیشه ملتفت الیه باشد؟ نفس موضوع مغفول عنه است و اگر موضوع مغفول عنه شد، دیگر«الحکم بطریق أولی». لذا ما آن خصوصیتی را که در لازم ماهیت وجود دارد، در وجوب مقدمه بلااشکال آن خصوصیت نسبت به وجوب ذی المقدمه تحقق ندارد و کسی نمی تواند مسأله را به این صورت ذکر کند.

آخرین احتمال بنا بر فرض ملازمۀ بین الوجوبین الفعلیین، این است که بگوییم: مسألۀ لازم ماهیت نیست، بلکه مسألۀ لازم الوجود است و مسألۀ علیّت و معلولیّت. همان نسبتی که بین احراق و بین نار وجود دارد که احراق لازم وجود نار است و معلول علّتی است به عنوان نار، بگوییم ارتباط لازم و ملزومی شبیه همین ارتباط علّی و معلولی است و محدوده اش هم همان مرحلۀ وجود است و