سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 586

به عالم ماهیت هم ارتباط ندارد، «النّار بوجوده سبب لوجود الاحراق» که علّیت و معلولیت در محدودۀ وجود است. اینجا هم چنین علیت و معلولیتی، قائل به ملازمه ادعا کند، بگوید: وجوب ذی المقدمه علت وجوب مقدمه است، به مجردی که ذی المقدمه وجوب پیدا کرد، مقدمه هم وجوب پیدا می کند، لکن این وجوبی که می گوییم، نه به معنای اسم مصدری است، بلکه به معنای مصدری است؛ آن حیث اضافۀ این حکم به مولای آمر؛ یعنی ایجاب ذی المقدمه علیت برای ایجاب مقدمه دارد، این حرفی است که نسبتا به حسب ظاهر آسان تر از حرفهای گذشته است.

جواب استاد از احتمال، علیت و معلولیت بین ذی المقدمه و مقدمه

لکن می گوییم این حرف هم درست نیست، برای این که اگر مسألۀ علیت و معلولیت مطرح باشد، معنایش این است که هیچگاه مولا«اشتر اللحم» را بدون«ادخل السوق» ذکر نکند و هیچ وقت ایجابش را متعلق به ذی المقدمۀ به تنهایی نکند، برای این که معنای علیت و معلولیت عبارت از همین معناست، همانطوری که هیچ گاه نمی شود نار وجود پیدا بکند و احراق تحقق نداشته باشد، «لانه مقتضی العلیه و المعلولیه»، پس باید ایجابهایی که از مولا نسبت به ذی المقدمه تحقق پیدا می کند، هیچ گاه منفک از ایجاب مقدمه نباشد. شما ممکن است در محدودۀ شرع بگویید: ما از راه وجوب ذی المقدمه کشف می کنیم که شارع مقدمه را ایجاب کرده، لکن این ایجاب مقدمه به ما نرسیده و نقل نشده است، می گوییم: اگر در محدودۀ شرع چنین احتمالی بدهید؟ آیا در رابطۀ با موالی عرفیه مسأله را چگونه بررسی می کنید؟ خودتان به عنوان یک پدر وقتی که به فرزندتان دستور می دهید یک چیزی را که«له مقدمه»، آیا می توانیم بگوییم: شما هم مقدمه را ایجاب کردید؟ وجدانا شما هیچ گونه مقدمه را ایجاب نکردید.

گاهی مولا می گوید: «ادخل السوق و اشتر اللحم»، گاهی هم اکتفای بر اشتر اللحم می کند، بدون این که دخول سوق را تحت دائرۀ ایجاب و بعث خودش قرار دهد، در حالی که مسألۀ علیت و معلولیت بود، در موالی عرفیه هم بنا بر همین مبانی عقلیه مطرح است، باید آنجا هم این مسأله وجود داشته باشد، آنجا دیگر نمی توانید بگویید: شاید مولا امر کرده، اما به ما نرسیده، خود شما وقتی که در مقام مولا می نشینید و به عنوان پدر یک ذی المقدمه ای را مأموربه برای فرزندتان قرار می دهید، می بینید چه بسا اصلا مقدمه مورد التفات شما نبوده، مورد غفلت شما بوده، آیا مقدمۀ مغفول عنه حتما باید یک ایجابی از ناحیۀ مولا آن هم مضاف به مولا نسبت به او تعلق بگیرد؟ وجدانا مسأله خلاف این معناست ولو این که در محدودۀ شرع چنین احتمالی که بیان کردیم جریان دارد، لکن حکم اختصاص به دائرۀ شرع ندارد، یک بعد این مسائل ارتباط به عقل دارد و یک بعدش