سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 59

در رابطۀ با شرائط وجوب، تقریبا دو اشکال دارند:

اشکال امام(ره) به محقق عراقی(ره) در ضابطۀ وجوب و واجب

در یک اشکالشان می فرمایند: فرض کنیم استطاعت در اصل آوردن مصلحت برای حج نقش دارد و حج بدون استطاعت هیچ گونه مصلحت ملزمه ای ندارد، روی این مبنای شما حتما باید «شرط الوجوب» باشد و قید هیئت باشد. می فرمایند: کانّ از مرحوم محقق عراقی سؤال می کنیم که آیا به نظر شما استحاله دارد که یک قیدی در آوردن مصلحت و در ایجاد مصلحت نقش داشته باشد و در عین حال، قید مأموربه باشد؟ چون یک فرق مهم بین قید هیئت و قید ماده در این جهت است که قیود هیئت - که همان چیزی است که سابقا از آن تعبیر به مقدمه الوجوب می کردیم - لزوم تحصیل ندارند. بر کسی لازم نیست که خودش را مستطیع کند. اگر در طول جریان سال، استطاعتی برای او پیدا شد، وجوب حج مطرح است.

پس ویژگی مهم قید هیئت در رابطۀ با این است که قید هیئت ولو اینکه در اختیار انسان هم باشد، یک وقت فرض کنید مثل مجیء زید است، فعل غیر است، یمکن اینکه بگوییم: فعل غیر، در اختیار انسان نیست. اما آنجایی که در اختیار خود انسان هم باشد، در عین حال، لزوم تحصیل ندارد. «ان استطعت یجب علیک الحج». اگر استطاعت پیدا شد، بدون اینکه تحصیل استطاعت لازم باشد، آن وقت وجوب حج تحقق پیدا می کند. اما اگر قید، قید مأموربه شد، مثل مسألۀ طهارت و ستر و استقبال می شود که اینها لزوم تحصیل دارد، باید طهارت را برای نماز تحصیل کرد، باید ستر و استقبال را در نماز تحصیل کرد. قید اگر قید واجب شد، لزوم تحصیل دارد. اگر لزوم شرعی مقدمی را هم شما انکار کنید، آن لزوم عقلی اش بلااشکال است که در بحث مقدمۀ واجب گفتیم: آن لابدیّت عقلیۀ مقدمه را کسی نمی تواند انکار کند. نزاع در لزوم شرعی مقدمه است. لذا اشکال امام بزرگوار به این صورت مطرح است، کانّ می فرمایند: از مرحوم محقق عراقی سؤال می کنیم که آیا به نظر شما منافات دارد و ممتنع است که یک قیدی در ایجاد مصلحت نقش داشته باشد و معذلک قید مأموربه و لازم التحصیل هم باشد؟ آیا جمع بین این دو ممتنع است که اگر قیدی در ایجاد مصلحت نقش داشت، حتما باید قید هیئت و غیرلازم التحصیل باشد اما اگر بخواهد همین قیدی که در ایجاد مصلحت دخالت دارد، قید مأموربه باشد و لازم التحصیل هم باشد؟

به عبارت دیگر، در مسألۀ استطاعت با اینکه استطاعت در اصل آوردن مصلحت برای حج، نقش دارد مولا به جای اینکه بگوید: «ان استطعت یجب علیک الحج»، بگوید: «حجّ مستطیعا»، باید حج را انجام دهید و حجّ تو هم«عن استطاعه» باشد مثل«صلّ متطهرا». همان طوری که در«صلّ متطهرا»،