سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 598

که این دلیل با مدعا مطابقت نمی کند؛ برای این که مدعا این است که در باب مقدمۀ واجب، می خواهید تفصیل قائل شوید. معنای تفصیل این است که شرط شرعی واجب است و شرط غیر شرعی غیرواجب است. دلیل بر این مدعا این نیست که اگر شرط شرعی واجب نباشد ما راهی برای استکشاف شرطیت نداریم؛ در باب مقدمۀ واجب اگر کسی تفصیل قائل می شود، باید در ملازمه تفصیل قائل شود و بگوید: عقل حکم می کند به این که بین مشروط و شرط شرعی ملازمه از نظر وجوب تحقق دارد، اما در غیر شرائط شرعیه ملازمه تحقق ندارد.

اما دلیل شما این معنا را افاده نمی کند، دلیل شما می گوید: راه اثبات و راه استکشاف شرطیت، عبارت از وجوب غیری است. ما در بحث مقدمۀ واجب برای راه استکشاف بحثی نداشتیم؛ بحث ما این بود که اگر چیزی شرطیتش مسلم باشد، مقدمیتش محرز باشد، آیا بین وجوب ذی المقدمه و وجوب مقدمه ملازمه تحقق دارد یا ملازمه تحقق ندارد؟ لذا این دلیل شما اگر هم درست باشد و ما مناقشاتی در آن نداشته باشیم لکن اشکالش این است که این دلیل«لا ینطبق علی المدعی، لا ینطبق علی التفصیل فی باب الملازمه فی باب مقدمه الواجب». اشکال دومش این است که شما می خواهید بگویید که از راه وجوب غیری می توانیم استکشاف شرعیت کنیم. لابد باید این معنا را هم کما این که ظاهر دلیلتان است به آن ضمیمه کنید که راه منحصر استکشاف شرطیت، وجوب غیری است؛ یعنی غیر از طریق وجوب غیری راه دیگری برای استکشاف شرطیت وجود ندارد. دلیل شما باید چنین معنایی را دلالت کند، در حالی که این حرف باطل است راه استکشاف شرطیت، منحصرا وجوب غیری نیست.

راههای مختلف استکشاف شرطیت شرعیه

یک راه مهم و بهتر همان مسألۀ امر ارشادی و ایجاب ارشادی است. قبلا هم توضیح دادیم که نوع موانع و شرائط شرعیه از راه اوامر و نواهی ارشادیه به دست می آید وقتی که شارع می فرماید: «لا تصل فی وبر ما لا یؤکل لحمه» استکشاف می کنیم که در اجزاء غیر مأکول اللحم، نماز نمی تواند صحیح باشد و اگر اجزاء غیر مأکول اللحم همراه مصلی باشد، به طوری که ظرفیت برای صلاه پیدا کند، مانعیت از صحت نماز دارد. این در ناحیۀ موانع شرعیه، در ناحیۀ شرائط شرعیه هم اوامر ارشادیه ما را ارشاد به شرطیت می کند و همین آیۀ معروفۀ در باب وضو ظاهرش این است که این امر، امر ارشادی است و دارد ما را ارشاد می کند که«إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاهِ» اگر بخواهیم یک نماز صحیح منشأ اثر در خارج تحقق پیدا کند، این متوقف بر یکی از طهارات ثلاث است؛ یا باید وضو تحقق پیدا کند یا غسل در موارد خاص است و یا تیمم«ان لم تَجِدُوا ماءً» پس این چه حرفی است که مستدل