سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 60

طهارت قید برای صلاه و لازم التحصیل است، مسألۀ استطاعت هم قید برای حج باشد و لزوم تحصیل داشته باشد. سؤال این است که این ممتنع است یا ممکن است؟ اگر امکان پیدا کرد، این ضابطه خلل پیدا می کند برای اینکه توانست یک قیدی هم به وجودآورندۀ مصلحت باشد و هم در عین حال، لازم التحصیل باشد.

فرق بین استطاعت قهری و لازمه التحصیل

البته این اشکال را از طرف مرحوم محقق عراقی می توان جواب داد که آن استطاعتی که در آوردن مصلحت برای حج نقش دارد، «غیر لازمه التحصیل» است. اگر استطاعت«لازمه التحصیل» باشد، در آوردن مصلحت برای حج نقش ندارد اما اگر استطاعت خودبه خود حاصل شود و لزوم تحصیل نداشته باشد، این است که یک مصلحت ملزمه ای برای حج می آورد.

به عبارت روشن تر: اگر نظر مرحوم محقق عراقی این باشد که«نفس الاستطاعه» بدون هیچ خصوصیت دیگری، مصلحت ملزمه برای حج می آورد، آن وقت این اشکال امام بزرگوار به ایشان وارد است که اگر«نفس الاستطاعه» مصلحت آورنده است، ممکن است همین استطاعت، قید مأموربه باشد هم مصلحت می آورد و هم قید مأموربه و لازم التحصیل است. اما اگر نظر محقق عراقی این شد که استطاعتی که خودبه خود حاصل شود، به وجودآورندۀ مصلحت برای حج است، دیگر جایی برای این اشکال باقی نمی ماند برای اینکه استطاعت غیر لازمه التحصیل را نمی شود قید مأموربه قرار داد. چیزی که قید مأموربه است، حتما لزوم تحصیل دارد، ولو به همان لابدیت عقلیه.

لذا به نظر می رسد که این اشکال امام بزرگوار از طرف مرحوم محقق عراقی قابل دفع است.

اشکال به ضابطه بودن وجود مصلحت برای وجوب

اما ایشان اشکال دیگری در همین شرائط وجوب و قیود هیئت ذکر می فرمایند که انصافا اشکال واردی است و آن این که اگر مأموربه فی نفسه دارای یک مصلحت ملزمۀ کاملۀ«لازمه الاستیفاء» است، هیچ قید و شرطی هم ندارد لکن مولا وقتی می خواهد امر را متعلق به چنین مأموربه ای بکند، در ناحیۀ امر، به یک مانعی برخورد می کند که این مانع، اضافۀ به امر دارد، اضافۀ به تکلیف دارد اما با مکلّف به هیچ ارتباطی ندارد. از باب مثال مثل اینکه پسر مولا در دریا افتاده و مشغول غرق شدن و هلاکت است، خود مولا هم هیچ گونه قدرتی برای استخلاص او ندارد، اینجا رو به عبد می کند و نمی داند که آیا عبد هم مثل خود مولا عاجز از نجات فرزند است یا اینکه عبد قدرت دارد و در شنا متخصص است و می تواند فرزندش را نجات دهد، اینجا مولا مجبور می شود که به صورت یک