سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 610

درس چهارصد و سی و پنجم

اشاره

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد للّه ربّ العالمین و الصّلوه و السّلام علی سیّدنا و مولینا و نبیّنا أبی القاسم محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و علی آله الطیّبین الطّاهرین المعصومین و لعنه اللّه علی أعدائهم أجمعین، من الآن الی قیام یوم الدّین.

جواب امام«ره» از صاحب کفایه در تأخر اراده در افعال تولیدی

مرحوم آخوند می فرماید: در آن مقدمه ای که پس از انجام آن مقدمه، لا محاله ذی المقدمه بر آن ترتّب پیدا می کند و اراده هم دیگر بین آن مقدمه و ذی المقدمه فاصله نمی شود، آن فعل تولیدی و تسبیبی به عنوان مقدمۀ حرام، حرام می شود. این بیان ایشان با قطع نظر از آن اشکال مبنایی است که در موارد مختلف به ایشان مطرح بود و آن این بود که آیا اراده یک امر اختیاری است، یا امر غیر اختیاری؟ و مکرر این بحث را ذکر کردیم.

با قطع نظر از این جهت، یک اشکال مهمی سیدنا الاستاذ الاعظم الامام«قدس سره الشریف» بر این بیان مرحوم محقق خراسانی دارند. مرحوم آخوند فرمود: در غیر افعال تولیدیه، آخرین جزء و مکمّل علت تامه عبارت از اراده است، ایشان می فرمایند: این حرف صحیح نیست. این حرف مطابق با واقع نیست، بلکه در افعال غیرتولیدیه هم اراده در آن مرحلۀ متقدّمه واقع شده است و بعد از اراده باید مسائلی تحقّق پیدا کند و مقدماتی وجود پیدا کند تا برسد به آخرین مقدمه ای که دیگر پشت سر آن، ذی المقدمه وجود پیدا می کند و دیگر اراده هم هیچ نقشی و دخالتی نمی تواند داشته باشد.