سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 63

مجموع جزاء عبارت از یک جمله است. چون در قضایای شرطیه خصوصیتش این است که هم شرطش جملۀ مستقلی است و هم جزائش جملۀ مستقلی است.

به عبارت دیگر: قضایای شرطیه، غیر از قضایای حملیه است که موضوعش مفرد و محمولش هم مفرد است. قضایای شرطیه، شرطش همیشه جمله است و جزائش هم جمله است مثل«ان جائک زید فاکرمه» است. «جائک زید جمله فعلیه». «اکرمه»، یعنی«اکرم زیدا»، این هم«جمله مستقله». پس هرکدام از شرط و جزاء به عنوان جمله مطرح است. وقتی که این طور شد، شما که می گویید: شرط شرطیت دارد برای جزاء، یعنی برای مجموع جزاء. مجموع جزاء جمله است نه «بعض الجزاء». معنا ندارد که شرط شرطیت برای بعض الجزاء داشته باشد مگر اینکه قرینه ای قائم شود و الاّ ظاهر، حتی در آنجایی که شرط و جزاء به صورت جملۀ خبریه باشد مثل اینکه شما به رفیقت می گویی: اگر خانۀ من بیایی، من هم خانۀ شما می آیم. شرطیت، برای این مجموع دارد، یعنی آمدن شما به منزل من شرطیت دارد برای مجموع جزاء که آمدن من به منزل شما باشد. تردیدی در این نیست که ظاهر جملۀ شرطیه این است. اما در آن جایی که جزاء، عبارت از یک جملۀ انشائیه است مثل همین«فاکرمه»، که در این قضیۀ شرطیه جزاء است با اینکه در این قضیه«اکرم» جزاء نیست بلکه«اکرم زیدا» جزاء است. «اکرم» یک هیئتی دارد و یک ماده ای دارد که هیئتش دلالت بر وجوب می کند، ماده اش هم دلالت بر اکرام می کند، زیدش هم مضاف الیه است، نه مضاف الیه نحوی، یعنی طرف اضافۀ اکرام است.

شما که می گویید: «ان جائک زید فاکرمه»، یعنی مرحوم شیخ که مجیء زید را به اکرام می زند، نه به وجوب اکرام، جواب مرحوم شیخ را می دهیم که مگر شما ادبیت نخوانده اید؟ مگر شما نمی دانید که قضیۀ شرطیه شرطش، شرطیت برای جزاء دارد؟ جزاء«اکرمه»، اکرام نیست بلکه جزاء«اکرمه»، وجوب الاکرام است، جملۀ«فاکرم زیدا» است که یک جملۀ انشائیه است که هیئتی دارد و ماده ای دارد و مفعولی به نام زید دارد.

محل نزاع مشهور با شیخ در جملات شرطیه

آیا مشهور با مرحوم شیخ در این مرحله بحث دارند؟ یعنی مرحوم شیخ نمی دانسته که در جملات شرطیه، شرط شرطیت برای جزاء دارد و جزاء هم عبارت از وجوب اکرام است نه عبارت از نفس اکرام؟ مسأله این نیست، هر دو این مطلب را قبول دارند که در قضایای شرطیه، شرط، شرط برای «مجموع الجزاء» است و اساس در«اکرمه»، همان هیئتش است که دلالت بر وجوب می کند. پس نزاع در این است که مرحوم شیخ می فرماید: با اینکه قضیۀ شرطیه در همین معنایی که شما می گویید،