سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 88

تا اینجا ترتیب بحث این شد که در قضایای شرطیه، دلیلی نداریم که از ظاهر قضایای شرطیه رفع ید کنیم. ظاهر قضیۀ شرطیه ای که جزائش دلالت بر حکم می کند، دلالت بر بعث و تحریک می کند، این است که خود حکم و خود بعث و تحریک، معلق بر شرط است و تا زمانی که شرط تحقق پیدا نکند، مجیء زید در خارج محقق نشود، حکم مولا و بعث و تحریک اعتباری مولا نمی تواند تحقق داشته باشد. پس در نتیجه در این نزاع بین مشهور و بین مرحوم شیخ انصاری(قدس الله اسرارهم)، حق با مشهور است و ما باید واجب مشروط را به همان کیفیتی که مشهور معنا کردند و تعلیق را در رابطۀ با هیئت قرار دادند، نه قید برای ماده، با واجب مشروط برخورد کنیم.

نظر شیخ در واجب مشروط

بعد از این، نوبت به این بحث می رسد که روی مبنای شیخ انصاری، واجب مشروط، همان واجب معلقی است که بعد صحبت می کنیم. در واجب معلق، تکلیف و وجوب فعلیّت دارد اما واجب، امر استقبالی است مثل مسألۀ موسم و وقت در رابطۀ با حج. در رابطۀ با حج، مشهور نسبت به زمان هم این حرف را قائل هستند و می گویند: کسی که مستطیع شد، «یجب علیه الحج». اما حج چیست؟ حج آن مناسکی است که در زمان خودش تحقق پیدا می کند، در غیر آن زمان، امکان ندارد تحقق پیدا کند. پس کسی که در ماه رجب و شعبان مستطیع می شود، همان موقع تکلیف به وجوب حج گریبانش را می گیرد و لذا باید در مقام تهیّۀ مقدمات و تحصیل مقدمات سفر برآید در حالی که همان طوری که زمان برای نماز نقش دارد، برای حج هم نقش دارد، اما کیفیت آنها متفاوت است.

زمان در رابطۀ با صلاه، در اصل تکلیف نقش دارد اما در باب حج، در رابطۀ با مکلّف به نقش دارد، یعنی در ماه رجب واجب می شود حجّی که مقیّد به زمان مخصوص است.

این مسأله واجب معلق را مشهور در همه جا ذکر نمی کنند، اما مرحوم شیخ در تمام واجبات مشروطه، همین واجب معلق را قائل است، در تمام واجبات مشروطه، رجوع می کند به واجب معلق بنابر قول مشهور و نتیجه اش این می شود که قبل از آنکه شرط حاصل شود، قبل از آن که معلق علیه حاصل شود، به لحاظ اینکه این شرط و تعلیق و قید مربوط به ماده است، تکلیف قبل از معلّق علیه حاصل است. در مثال«ان جائک زید فاکرمه» روی مبنای مرحوم شیخ، همین که مولا گفت: «ان جائک زید فاکرمه»، وجوب ثابت است، منتها واجب، یک قید دارد. اکرام مقیّد به مجیء است. اکرام «عقیب المجیء» است. اما به مجردی که مولا گفت: «اکرم زیدا إن جائک»، همین الان وجوب تحقق پیدا کرد مثل همان حرفی که مشهور می گویند که به مجردی که استطاعت پیدا شد، وجوب حج آمد اما حج مقیّد به زمان خاص است، واجب مقیّد به زمان خاص است. اینجا هم اکرام مقیّد به مجیء زید