سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 89

است و باید به دنبال مجیء، تحقق پیدا کند، به طوری که اگر اکرام«قبل المجیء» باشد، مأموربه تحقق پیدا نکرده مثل حج قبل الوقت است. اگر کسی در ماه ذی قعده بخواهد حج انجام دهد، واجب تحقق پیدا نکرده برای اینکه زمان خصوصیت دارد.

این بیان مشهور در واجب معلّق، روی مبنای مرحوم شیخ انصاری(ره) در تمامی واجبات مشروطه جریان دارد. همۀ واجبات مشروط به نظر شیخ، واجب معلق است«و قبل تحقق الشرط»، وجوب تحقق دارد. لذا روی بیان مرحوم شیخ باید بگوییم: همین الان نماز مغرب و عشا واجب است، منتها واجب که عبارت از نماز مغرب است، متوقف غروب شمس است. باید غروب شمس تحقق پیدا کند تا قیدالواجب حاصل شود. غروب الشمس تحقق پیدا کند، قید نماز عشاء تحقق پیدا کند و الاّ«قبل الوقت اصل التکلیف» هست و چه بسا آثاری هم بر این اصل تکلیف ترتب پیدا می کند.

لذا جمیع واجبات مشروطه روی مبنای شیخ انصاری، برگشت به واجب معلق مشهور می کند. ما بحث در واجب معلق را بعد ان شاء الله تفصیلا ذکر می کنیم.

اما روی مبنای مشهور چطور؟ مشهور می گویند: قید، قید هیئت است. مجیء زید در رابطۀ با مفاد هیئت است، در رابطۀ با بعث و تحریک است. معنایش این است که قبل مجیء زید، اصلا بعث و تحریک اعتباری وجود ندارد. آیا روی مبنای مشهور هم ممکن است کسی این ادعا را بکند که در عین اینکه قید به هیئت برمی گردد معذلک وجوب و حکم الزامی مولا قبل القید تحقق داشته باشد؟ می شود این حرف را زد که از طرفی بگوییم: «ان جائک زید فاکرمه» مجیء، قید مفاد هیئت است، یعنی بعث و تحریک معلق به مجیء است و مجیء اگر تحقق پیدا نکند، این بعث و تحریک تحقق پیدا نکرده و در عین حال بگوییم: تکلیف مولا قبل المجیء ثابت است؟ بین این دو جمع می شود؟

بررسی نظر مرحوم عراقی در واجب مشروط

محقق عراقی شیخ ضیاء الدین محقق معروف(ره) با اینکه در واجب مشروط، همان نظریۀ مشهور را اختیار فرموده و در مقابل شیخ انصاری هستند معذلک می فرماید: حکم، قبل تحقق المجیء ثابت نیست. این حرف فقط یک راه دارد که ما جمع کنیم بین این دو تا و آن یک راه دارد. دو تا حرف است: هیئت معلق بر مجیء، یعنی«قبل المجیء لیس مفاد الهیأه بمتحقق اصلا»، این را اول بگوییم. از طرفی هم بگوییم: حکم مولا قبل المجیء ثابت است. جمع بین این دو چطور می شود؟ فقط یک راه دارد، راهش این است که بگوییم: «حکم المولی غیر مفاد الهیأه» است و الاّ اگر ما حکم المولی را همان«مفاد الهیأه» بدانیم و بگوییم: مفاد هیئت با حکم المولی هیچ گونه مغایرتی ندارد، دیگر چه طوری می توانیم بین این دو مطلب جمع کنیم؟ بگوییم: مفاد هیئت«قبل الشرط» نیست اما