سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 99

فرقش این است که ایجاب، اضافۀ به فاعل در کنارش مطرح است اما در مسألۀ وجوب، اضافۀ به فاعل مطرح نیست و الاّ با قطع نظر از مسألۀ اضافۀ به فاعل، ایجاب و وجوب یک واقعیت دارند.

نتیجه این است که اگر ایجاب و وجوب یک واقعیت شد، در باب ایجاب، شما می گویید: ایجاب به چه چیزی تحقّق پیدا می کند؟ ایجاب به غیر از«ان جائک زید فاکرمه»، به چیز دیگری تحقّق پیدا می کند؟ ایجاب به اراده حاصل می شود؟ ایجاب به ارادۀ به قید ابراز حاصل می شود یا ایجاب به نفس «أَقِیمُوا الصَّلاهَ» حاصل می شود؟ ایجاب به نفس«ان جائک زید فاکرمه» تحقّق پیدا می کند؟ این تقریبا یک قدری دور از انصاف است که کسی بگوید: ایجاب با آن ارادۀ نفسانیۀ کامنۀ در نفس مولا ارتباط دارد بلکه ایجاب، یعنی قول«ان جائک زید فاکرمه». ایجاب، یعنی«أَقِیمُوا الصَّلاهَ ، آتُوا الزَّکاهَ» . اگر ایجاب، عبارت از این معنا شد، با توجه به اینکه بین وجوب و ایجاب، فرق اعتباری وجود دارد که فقط مسألۀ اضافۀ به فاعل و عدم اضافۀ به فاعل است، پس باید بگوییم: وجوب هم همین مفاد«ان جائک زید فاکرمه» است برای اینکه نمی توانیم بگوییم: ایجاب به«ان جائک زید فاکرمه» است اما وجوب آن، اراده است. اگر این طوری بخواهیم بین ایجاب و وجوب تفکیک قائل شویم، لازمه اش این است که یک فرق ماهوی بین ایجاب و وجوب قائل شده باشیم در حالی که محققین و فلاسفه می گویند: بین ایجاد و وجود و نظایر اینها، یک فرق اعتباری وجود دارد و آن اضافۀ به فاعل و عدم اضافۀ به فاعل است. اما فرق حقیقی بین این دو تحقّق ندارد.

پس نتیجتا همان طوری که ایجاب به«اکرم زیدا ان جائک» تحقّق پیدا می کند، باید بگوییم:

وجوب هم به همین عبارت حاصل می شود و این در صورتی است که وجوب را عبارت اخرای از مفاد هیئت بدانیم و الاّ اگر مفاد هیئت را عبارت از یک امر بدانیم و وجوب را عبارت از آن اراده«علی کلا احتمالیه» بدانیم، لازمه اش این است که یک تفاوت ماهوی در کار باشد در حالی که مسألۀ اینطور نیست.

پرسش:

1 - احتمال دوم در حقیقت حکم و تکلیف را بیان کنید.

2 - آیا قبل از بعث تعلیقی در نفس انسان اراده تحقق دارد؟ توضیح دهید.

3 - حقیقت حکم را با ارتباط آن با اراده بیان کنید.

4 - دلیل اینکه حکم و تکلیف، بعث و تحریک اعتباری است چیست؟