- اشاره 1
- [جلد اول] 1
- تقديم به: 1
- پيشگفتار 3
- 1- قرآن تنها كتابي است كه: 3
- 2- شناخت قرآن 6
- 3- علوم قرآني 8
- اشاره 11
- درس اول كتابشناسي در علوم قرآني 11
- قرن اول 12
- قرن دوم 13
- قرن سوم 14
- قرن چهارم 15
- قرن پنجم 16
- قرن ششم 17
- قرن هفتم 18
- قرن هشتم 19
- قرن نهم 20
- قرن دهم 21
- قرن يازدهم 22
- قرن دوازدهم 22
- قرن سيزدهم 23
- قرن چهاردهم 24
- نكته قابل توجه 25
- درس دوم عظمت و ارزش قرآن و لزوم تمسك به آن 28
- اشاره 28
- سؤالات: 37
- 1- تعلم و آموختن قرآن 38
- اشاره 38
- درس سوم تلاوت قرآن و آداب آن 38
- 2- تعليم و آموزاندن قرآن 40
- 3- تلاوت قرآن 42
- اشاره 42
- نكته: 44
- 4- مقدار تلاوت قرآن 45
- اشاره 48
- 1- آداب ظاهري تلاوت قرآن 48
- الف- طهارت: 48
- 5- آداب تلاوت قرآن 48
- اشاره 48
- ب- از رو خواندن قرآن: 49
- ج- استعاذه قبل از قرائت: 49
- د- ترتيل در قرائت: 50
- ه- حزن و بكاء در حين قرائت: 51
- و- بلند خواندن قرآن: 52
- ز- با صداي زيبا خواندن قرآن: 53
- ح- دعا، قبل و بعد از قرائت: 54
- اشاره 55
- الف- فهم عظمت كلام الهي: 55
- 2- آداب باطني تلاوت قرآن «2» 55
- ج- حضور قلب: 56
- د- تدبر: 56
- ب- تعظيم متكلم: 56
- ه- تخليه موانع فهم: 58
- و- خشوع و تأثر قلبي: 59
- 6- استماع قرآن و ادب آن 61
- الف- استماع: 61
- ب- ادب استماع: 62
- 7- حفظ قرآن 63
- 8- چند نكته 65
- اشاره 65
- الف- فراموش كردن قرآن بعد از فراگيري آن: 65
- ب- خواندن قرآن در خانهها: 67
- نكته: 68
- ج- تعليم قرآن به شيعيان در عالم برزخ: 68
- سؤالات: 69
- اشاره 70
- درس چهارم شناخت قرآن و اقسام آن 70
- اشاره 70
- 1- آيا قرآن شناختني است؟ 70
- الف- قرآن براي عرب زبانان بدون مراجعه به اهلش، قابل فهم است 71
- بررسي: 71
- اشاره 71
- ب- فهم ظاهر و باطن قرآن مخصوص راسخين در علم است 72
- اشاره 72
- اشاره 73
- اولا: 73
- اما عقلا: 73
- ثانيا: 73
- بررسي: 73
- و اما نقلا: 74
- ثالثا: 74
- ج- ظاهر قرآن حجت نيست و فهم باطن آن هم مخصوص عدهاي است 75
- اشاره 75
- اول- گروه اسماعيليه: 76
- دوم- متصوفه: 76
- بررسي: 77
- د- باطن قرآن دور از دسترس بشر است و بشر، تنها موظف به فهم و عمل به ظاهر آن است 80
- اشاره 80
- بررسي: 82
- ه- ظاهر و باطن قرآن با رجوع به اهلش براي همه قابل فهم و حجت است 84
- اشاره 88
- چند اشكال 88
- ب- حديث ثقلين: 89
- پاسخ: 89
- الف- اشكال تحريف: 89
- پاسخ: 89
- ج- روايات مختلف: 90
- پاسخ: 91
- نتيجه: 92
- 2- ضرورت شناخت قرآن 93
- الف- شناخت سندي يا انتسابي 95
- 3- اقسام شناخت قرآن «1» 95
- اشاره 95
- ب- شناخت تحليلي 98
- ج- شناخت ريشهاي 99
- نتيجه: 100
- سؤالات: 102
- درس پنجم قرآن كلام خداست نه قول بشر 103
- اشاره 103
- بررسي: 106
- الف- تحدي به قرآن 108
- اشاره 108
- دسته اول: آيات تحدي 108
- ب- تحدي به آورنده قرآن «1» 111
- ج- تحدي به هماهنگي و عدم اختلاف در قرآن 113
- دسته دوم: آيات مربوطه به شهادت كتب گذشته و علماي اهل كتاب به ... 115
- تذكر: 115
- سؤالات: 118
- اشاره 119
- الف- اعجاز و مباحث مربوط به آن 119
- درس ششم اعجاز قرآن 119
- اشاره 119
- 1- معجزه چيست؟ 120
- 2- آيا اعجاز يعني بر هم زدن قانون عليت؟ 121
- 3- آيا اعجاز و خرق عادت به منزله تغيير در سنت الهي است؟ 122
- 4- آيا معجزه ممكن است؟ 123
- 5- آيا معجزات علل طبيعي دارند؟ 124
- اشاره 125
- 6- فرق ميان معجزات و ساير خوارق عادات چيست؟ 125
- الف- معجزه قيد و شرط خاصي ندارد: 126
- ب- خوارق عادات قدرت تحدي نداشته و قابل معارضه است: 127
- د- امتياز اساسي بين انبيا و مرتاضان و ساحران و ...: 127
- ج- خوارق عادات بشري تاب مقاومت در برابر معجزات را ندارند: 127
- ب- اعجاز قرآن و جوانب آن 129
- اولا- قرآن معجزهاي است گويا: 129
- ثانيا- قرآن معجزهاي جاوداني و جهاني است: 129
- اشاره 129
- و ثالثا- قرآن معجزهاي روحاني است: 130
- وجوه اعجاز قرآن 131
- اشاره 131
- الف- اعجاز قرآن از نظر فصاحت و بلاغت 133
- اشاره 133
- گواهي ديگران درباره قرآن 135
- آيا كسي به معارضه با قرآن برخاسته است؟ 137
- ب- اعجاز قرآن از نظر علو معنا و محتوا 141
- ج- اعجاز قرآن از نظر جاذبه و دلربايي 144
- د- اعجاز قرآن از نظر اخبار به غيب «1» 148
- ه- اعجاز قرآن از نظر وسعت معارف 152
- نموداري از موضوعات مطروحه در قرآن 153
- نظريه صرفه و پاسخ آن «1» 157
- بررسي و پاسخ اين نظريه: 159
- سؤالات: 162
- اشاره: 163
- درس هفتم مصونيت قرآن از تحريف 163
- «تحريف در لغت»: 165
- 1- تحريف در لغت و اصطلاح 165
- «تحريف در اصطلاح»: 166
- الف- تحريف معنوي 166
- اشاره 166
- ب- تحريف لفظي 167
- اشاره 168
- 2- دلايل مصونيت قرآن از تحريف 168
- الف- آيات 171
- دسته سوم: 173
- دسته دوم: 173
- اشاره 173
- دسته اول: 173
- ب- روايات 173
- دسته چهارم: 174
- دسته پنجم: 174
- د- اجزاء قرائت هر يك از سورههاي قرآن در نماز 175
- اشاره 175
- 3- دلايل قائلين به تحريف و پاسخ آنها 175
- ج- شواهد تاريخي 175
- دليل سوم: 176
- ثانيا: 176
- ثالثا: 176
- دليل دوم: 176
- اولا: 176
- اما دليل اول: 176
- اشاره 176
- پاسخ: 176
- دليل چهارم: 177
- اولا: 177
- ثانيا: 177
- ثالثا: 178
- رابعا: 178
- اشاره 178
- اولا: 178
- دليل پنجم: 178
- ثانيا: 180
- ثالثا: 181
- 4- يك افترا و پاسخ آن 183
- سؤالات: 185
- درس هشتم اهداف قرآن 186
- اشاره 186
- الف- اوصاف قرآن 187
- توضيح: 187
- دسته اول: 187
- اشاره 187
- اشاره 187
- دسته دوم: 188
- دسته چهارم: 189
- دسته سوم: 189
- دسته پنجم: 189
- دسته ششم: 190
- دسته هفتم: 190
- دو سؤال: 190
- پاسخ: 191
- دسته دوم: 193
- ب- آيات قرآن 193
- اشاره 193
- دسته اول: 193
- دسته چهارم: 194
- دسته ششم: 194
- دسته پنجم: 194
- دسته سوم: 194
- نتيجه گيري كلي: 195
- سؤالات: 197
- قسمت اول: شرايط بهرهمند شدن از قرآن 198
- اشاره 198
- اشاره 198
- درس نهم شرايط و موانع بهرهمند شدن از قرآن 198
- الف- شرايط علمي 199
- اشاره 199
- تذكر: 200
- 1- علم لغت: 200
- اشاره 200
- 3- علم اشتقاق: 201
- 2- علم صرف: 201
- تذكر: 201
- اشاره 201
- 4- علم نحو و اعراب: 201
- اشاره 202
- 6- علم قرائات: 202
- تذكر: 202
- 5- علم اسلوب: 202
- 10- علم به ناسخ و منسوخ قرآن: 203
- 12- علم الروايه: 203
- 8- علم اصول فقه: 203
- 9- علم اسباب نزول: 203
- 7- علم كلام و اصول عقايد با معاني اسماء اللّه: 203
- 11- علم الدرايه: 203
- 1- عقل: 204
- ب- شرايط نفساني 204
- اشاره 204
- 2- علم: 206
- 3- تقوا: 207
- 6- تدبر: 208
- 8- خوف و خشيت: 208
- 5- تفكر: 208
- 7- تذكر: 208
- 4- فقه: 208
- 9- به سوي خدا راه در پيش گرفتن: 209
- 11- اسلام: 209
- 12- ايمان: 209
- 10- مستقيم بودن: 209
- دو سؤال: 210
- ج- اتخاذ روش صحيح 211
- اولا: 211
- اشاره 211
- ثالثا: 212
- ثانيا: 212
- خامسا: 212
- رابعا: 212
- ثامنا: 212
- سادسا: 212
- سابعا: 212
- تاسعا: 213
- عاشرا: 213
- قسمت دوم: موانع بهرهمند شدن از قرآن 214
- اشاره 214
- 1- «نفهمي»: 214
- 2- «استكبار»: 215
- 3- «كفر»: 216
- اشاره 216
- 4- «فسق»: 218
- تذكر: 218
- 5- «ظلم»: 219
- 6- «پيروي از هواي نفس»: 219
- سؤالات: 222
- درس دهم وحي يا شعور مرموز 223
- اشاره 223
- 1- وحي در لغت 224
- ب- وحي به معناي الهام: 225
- 2- وحي در قرآن و سنت 225
- الف- وحي رسالت و نبوت: 225
- اشاره 225
- و- وحي به معناي دروغپردازي و القائات شيطاني: 226
- د- وحي به معناي تقدير: 226
- ه- وحي به معناي امر: 226
- ج- وحي به معناي اشاره: 226
- ز- وحي به معناي خبر: 227
- اشاره 227
- 3- وحي از ديدگاه فلاسفه قديم 227
- اولا: 229
- ثانيا: 229
- بررسي: 229
- رابعا: 229
- ثالثا: 229
- اشاره 229
- ثالثا: 230
- ثانيا: 230
- اولا: 230
- 4- وحي از ديدگاه فلاسفه جديد 231
- اشاره 231
- اولا: 232
- بررسي: 232
- ثالثا: 233
- ثانيا: 233
- اشاره 234
- بررسي: 234
- 5- وحي از ديدگاه دانشمندان مادي 234
- 6- آيا وحي زاييده نبوغ است؟ 235
- اشاره 235
- اشاره 236
- 5- «تنهايي»: 236
- 1- «عشق»: 236
- 6- «پرورش نخستين»: 236
- 3- «در اقليت و شرايط نامساعد اجتماعي بودن»: 236
- 2- «ستمكشي طولاني:» 236
- 4- «كودكي»: 236
- بررسي: 237
- 7- حقيقت وحي چيست؟ 238
- 8- امكان وحي 241
- اشاره 242
- 9- كيفيت وحي به پيامبران 242
- 2- «وحي از وراي حجاب»: 243
- 1- «وحي و الهام قلبي»: 243
- اشاره 243
- اشاره 243
- الف- رؤياي صادق: 243
- 3- «وحي از طريق ارسال رسول»: 243
- چگونگي نزول وحي بر پيامبر اسلام صلّي اللّه عليه و آله و سلّم 243
- اشاره 243
- 2- وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ ... 245
- 1- لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ ... 245
- ب- نزول وحي به وسيله جبرئيل: 246
- ج- وحي مستقيم و بلاواسطه: 248
- 10- پيامبر چگونه يقين مي‌كند كه وحي از سوي خداست؟ 250
- اشاره 253
- يك افترا و پاسخ آن 253
- اشاره 254
- بررسي: 254
- اولا: 254
- ثالثا: 255
- ثانيا: 255
- خامسا: 256
- رابعا: 256
- سادسا: 257
- سابعا: 258
- اشاره 258
- 11- افسانه غرانيق يا افترائي ديگر بر پيامبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم 258
- بررسي: 260
- اشاره 260
- اولا: 261
- ثانيا: 261
- ثالثا: 262
- رابعا: 265
- اشاره 266
- 12- آغاز نزول وحي «1» 266
- 1- آغاز نزول قرآن در ماه رمضان و در شب قدر بوده است: 268
- 2- عدهاي ديگر معتقدند كه: 269
- اشاره 270
- 3- عدهاي را نيز عقيده بر اين است كه: 270
- بررسي: 270
- پاسخ اول 270
- اشاره 270
- 4- برخي را نيز عقيده بر اين است كه: 270
- و ايراد پاسخ سوم 271
- و پاسخ دوم 271
- و در مورد پاسخ چهارم 271
- پاسخ صحيح: 272
- الف- انقطاع وحي در چه مدت بوده است؟ 275
- 13- انقطاع وحي 275
- اشاره 275
- ب- انقطاع وحي براي چه بوده است؟ 277
- ج- انقطاع وحي در چه زماني از نبوت پيامبر صورت گرفت؟ 279
- د- در انقطاع وحي چه كسي بر پيامبر زبان به طعن گشود؟ 280
- سؤالات: 282
- اشاره 283
- درس يازدهم تاريخ قرآن 283
- 1- نزول قرآن 284
- 2- ترتيب نزول آيات و سور قرآن 285
- اشاره 285
- تبصره: 287
- 3- نظم كلمات قرآن 289
- اشاره 289
- ثانيا: 290
- اولا: 290
- 4- اسامي قرآن «2» 291
- ثالثا: 291
- 5- اوصاف قرآن 292
- الف- معناي لغوي آيه 293
- اشاره 293
- 6- آيات قرآن 293
- ب- معناي اصطلاحي آيه 294
- اشاره 295
- ج- تعداد آيات قرآن 295
- اول- «عدد اهل كوفه يا عدد كوفي»: 296
- سوم- «عدد مكي»: 296
- دوم- «عدد مدني»: 296
- چهارم- «عدد بصري»: 297
- پنجم- «عدد شامي»: 297
- 7- سور قرآن 298
- الف- معناي لغوي سوره 298
- اشاره 298
- ب- معناي اصطلاحي سوره 299
- ج- ترتيب سور قرآن 299
- د- تعداد سورههاي قرآن 300
- ه- نامگذاري سورههاي قرآن «1» 300
- اشاره 300
- تذكر 1: 303
- 1- «سبع طوال»: 304
- تذكر 2: 304
- 2- «مئين»: 304
- 4- «مفصّل»: 304
- 3- «مثاني»: 304
- اشاره 304
- 8- حروف مقطعه قرآن «1» 307
- اشاره 307
- 9- زبان و لغت قرآن 310
- لطيفه: 310
- اشاره 310
- اشاره 311
- الف- زبان قرآن 311
- دوم آنكه: 312
- اول آنكه: 312
- ب- لغات غير عربي (معرّب) در قرآن «1» 313
- اشاره 313
- اول آنكه: 313
- سوم آنكه: 313
- دوم آنكه: 313
- اشاره 314
- چهارم آنكه: 314
- اولا: 316
- ج- لهجه قرآن 317
- ثالثا: 317
- اشاره 317
- ثانيا: 317
- بررسي: 318
- دلايل نزول قرآن به لهجه قريش 319
- 10- نگارش قرآن 321
- اشاره 321
- پاسخ: 322
- الف- قرآن در زمان پيامبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم با چه نوع خطي نگارش مييافت؟ 322
- پاسخ: 323
- ب- نوشت افزار معمول براي نگارش وحي در زمان رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله و سلّم چه بود؟ 323
- نوشت افزار معمول براي نگارش قرآن 324
- 11- كاتبان قرآن «1» 327
- الف: كتّاب وحي 327
- اشاره 327
- ب- نخستين كاتب وحي در مكه و مدينه 328
- ج- كاتبان وحي كه مورد غضب رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله و سلّم بودند 330
- اشاره 330
- سؤال: 332
- پاسخ: 332
- 12- جمع آوري قرآن 332
- 13- حافظان قرآن «1» 334
- 14- قرائت قرآن 336
- اشاره 337
- 15- نقطه گذاري و شكل دادن به قرآن «3» 337
- اشاره 339
- الف- شكل و نقط اعراب گذاري قرآن 339
- نكته 1: 340
- نكته 2: 340
- سه نكته: 340
- ب- اعجام و نقطه گذاري حروف متشابه قرآن «2» 341
- نكته 3: 341
- 16- سير تكاملي در خطّ قرآن «2» 343
- 17- نخستين چاپ قرآن «1» 346
- سؤالات: 349
- اشاره 350
- درس دوازدهم قرائت و طبقات قرّاء 350
- 2- تاريخچه قرائت قرآن و حفظ و روايت آن 351
- 1- تعريف قرائت 351
- 3- علم قرائت قرآن و تدوين آن 352
- 4- معرفي كتب تأليف شده در باب قرائات 355
- اشاره 356
- 5- طبقات قرّاء 356
- طبقه اوّل: 357
- طبقه دوم: 358
- طبقه سوم: 360
- طبقه چهارم قرّاء: 363
- طبقه پنجم قراء: 365
- طبقه ششم از قراء: 367
- طبقه هفتم از قراء: 369
- طبقه هشتم: 371
- 6- انحصار قرائتها به هفت قرائت «1» 374
- 7- قرّاء سبعه و راويان آنان 376
- 8- چند نكته: 379
- درس سيزدهم اختلاف قرائات و مباحث مربوط به آن 389
- 1- اختلاف قرائات 389
- اشاره 389
- 2- انواع اختلاف قرائات «1» 391
- 3- معيار صحت قرائت و تشخيص آن از قرائت شاذ از نظر اهل سنت «3» 394
- 4- حديث «سبعة احرف» و قرائتهاي هفتگانه «2» 415
- 5- انواع قرائات به حسب تواتر و ... 421
- اشاره 426
- درس چهاردهم علل و عوامل پيدايش اختلاف در قرائات 426
- علل پيدايش قرائتهاي اوّليّه 426
- اشاره 429
- 1- اختلاف مصحفهاي عثماني 429
- [عوامل اختلاف در قرائت 429
- 2- ابتدائي بودن خط 430
- 3- خالي بودن حروف از نقطه 431
- 4- خالي بودن حروف از شكل و علائم 432
- 5- حذف الفهاي ممدوده 432
- 6- تأثير لهجه 434
- 7- حكومت رأي و اجتهاد 437
- 8- روحيههاي غير متعارف 438
- سؤالات: 440
- درس پانزدهم تواتر قرآن يا تواتر قرائات؟ 441
- اشاره 441
- 1- تواتر قرآن 442
- اشاره 444
- 2- تواتر قرائتها 444
- الف- دلايل عدم تواتر قرائات قراء سبعه 445
- كلمات بزرگان فن در نفي تواتر قرائتها 449
- ب- دلايل طرفداران تواتر قرائات سبع 452
- پاسخ: 452
- پاسخ: 452
- پاسخ: 453
- اشاره 453
- ثانيا: 453
- اولا: 453
- ثانيا: 454
- پاسخ: 454
- اولا: 454
- اشاره 454
- تكفير منكرين تواتر قرائات سبع 456
درس اول كتابشناسي در علوم قرآني
اشاره
قبل از ورود در مسائل اصلي علوم قرآني، اشاره به كتبي كه از صدر اسلام تا كنون در اين زمينه نگاشته شده، امري مفيد و لازم و مايه بصيرت اهل تحقيق خواهد بود «1».
در ميان مسلمانان علاوه بر علوم رايج در جوامع بشري، علومي نيز هست كه موضوع بحث آنها خود قرآن است. و تاريخ پيدايش اين علوم، نخستين روزهاي نزول قرآن مي‌باشد و به تدريج مسائل آنها در ميان مردم نضج يافته و تنقيح شده و به حد كمال رسيده است. و بالأخره، محققين اين فنون تأليفات بسياري در آن رابطه داشته و كتابهاي بيشماري نوشته‌اند. برخي از اين علوم پيرامون الفاظ قرآن كريم و برخي در معاني آن به بحث و كنجكاوي مي‌پردازد:
اما علومي كه در الفاظ قرآن بحث مي‌كنند، فنون تجويد و قرائت است و آنها نيز چند دسته‌اند، قسمي از آن فني است در كيفيت تلفظ به حروف تهجّي و حالات و عوارضي كه حروف تهجي در لغت عرب در ميان الفاظ مفرده و مركبه پيدا مي‌كند مانند: ادغام و تبديل حروف و احكام وقف و ابتدا و نظاير آن.
و فني ديگر به ضبط و توجيه قرائتهاي هفتگانه معروف و قرائتهاي سه گانه ديگر (1) براي آگاهي بيشتر، به مقدمه ج 1 كتاب شريف «التمهيد»، نوشته محمد هادي معرفت مراجعه نماييد.