درسهایی از علوم قرآنی (طاهری) صفحه 229

و در لباسهاي حسي در افق ذهن خود ببيند، مثلا اگر آن حقايق كلي از قبيل معاني و احكام باشد به صورت الفاظي بسيار موزون و در نهايت فصاحت و بلاغت از زبان شخص در نهايت كمال بشنود. و چون قوه خياليه او تسلط كامل بر حس مشترك دارد مي‌تواند به اين صور جنبه حسي دهد و پيامبر آن شخص را با چشم ببيند و الفاظش را با گوش بشنود «1». طبق اين نظريه نتايج ذيل به دست مي‌آيد:

اولا:

پيك وحي خدا همان عقل فعال است كه به فرمان خدا فيض علم به پيامبر مي‌بخشد.

ثانيا:

وحي چيزي جز ارتباط قوي با عقل فعال و سپس تجسم حقايق عقلي در آستانه «حس و خيال» نيست.

ثالثا:

فرشته‌اي به صورت حسي در واقع وجود ندارد و صدايي در كار نيست، بلكه اين قدرت قوه خياليه پيامبر است كه چنين صورت و صدايي را در افق ذهن ايجاد كرده و سپس قدرت حس مشترك آن را به صورت يك امر محسوس در حاسّه پيامبر منعكس ساخته است.

رابعا:

طرز ادراك پيامبر هنگام وحي درست وارونه طرز ادراكات ماست؛ زيرا ما اول از طريق حس چيزي را درك مي‌كنيم، سپس صورت ذهني آن در قوه خيال ايجاد مي‌گردد و بعد از آن به صورت يك مفهوم كلي عقلي آن را در مي‌يابيم، اما پيامبر، نخست با اتصال و ارتباط با عقل فعال حقايق كليه را درك مي‌كند، سپس سايه آن بر افق خيال و بعد از آن بر افق حس او مي‌افتد و صورتهايي مناسب آن حقايق در خيال و حس او منعكس مي‌گردد.

بررسي:

اشاره

اين تفسيري كه فلاسفه پيشين براي «وحي» كرده‌اند با تمام زحماتي كه براي جمع و جور كردن مقدمات آن بر خود هموار ساخته‌اند، از جهات گوناگوني (1) در رابطه با افلاك نه گانه و عقول ده گانه به كتابهاي اسفار و منظومه سبزواري و گوهر مراد لاهيجي مراجعه كنيد. ضمنا كتابهاي تفسير نمونه، ج 20، ص 492 و تفسير موضوعي پيام قرآن، ج 1، ص 232 و رهبران بزرگ و مسئوليتهاي بزرگتر، آقاي مكارم از ص 191 را ببينيد.