درسهایی از علوم قرآنی (طاهری) صفحه 243

از اين آيه به روشني استفاده مي‌شود كه از سه طريق بشر مي‌تواند با خدا رابطه برقرار كند:

1- «وحي و الهام قلبي»:

به اين معنا كه سخن خدا به خاطره مخاطب خطور مي‌كند و در واقع القاء سخن در باطن كسي است كه به او وحي شده و مطلب را احساس مي‌كند به طوري كه گويا با خطي جلي و نوراني در صفحه ضمير او نوشته مي‌شود.

2- «وحي از وراي حجاب»:

بدين صورت كه سخني شنيده مي‌شود ولي گوينده آن ديده نمي‌شود چنانكه خداوند با ايجاد صدا در هوا، با موسي سخن گفت به طوري كه موسي از هر جا آن سخن را مي‌شنيد و همانگونه كه خداوند در شب معراج با پيامبر اسلام سخن گفت.

گفتار از وراي حجاب كنايه و يا تشبيه است؛ زيرا گوينده، محجوب و غير قابل رؤيت است.

3- «وحي از طريق ارسال رسول»:

اشاره

يعني به فرمان خدا فرشته‌اي دستورات خدا را به پيامبر برساند و در قلب او القاء نمايد.

چگونگي نزول وحي بر پيامبر اسلام صلّي اللّه عليه و آله و سلّم‌

اشاره

«وحي» نسبت به پيامبر اسلام صلّي اللّه عليه و آله و سلّم نيز به سه صورت انجام مي‌گرفت: گاهي در خواب به او وحي مي‌شد كه اين بيشتر در اوايل رسالت حضرتش بود. و زماني نيز بدون وساطت فرشته‌اي، مستقيما از جانب خدا مورد وحي قرار مي‌گرفت. و وقتي هم جبرئيل واسطه وحي بود. قرآن از دو طريق اخير، يعني مستقيما و يا به وسيله جبرئيل به پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم وحي شده است، اينك تفصيل اين سه مورد:

الف- رؤياي صادق:

اشاره

اولين وحي به پيامبر اسلام صلّي اللّه عليه و آله و سلّم از طريق رؤياي صادق بود، رؤيايي كه چون صبح روشن، براي او نوراني و واضح بود و مقدمه‌اي براي وحي از طريق جبرئيل به شمار مي‌آمد، آنگاه حضرتش، خلوت را پسنديد و در «غار