- اشاره 1
- [جلد اول] 1
- تقديم به: 1
- پيشگفتار 3
- 1- قرآن تنها كتابي است كه: 3
- 2- شناخت قرآن 6
- 3- علوم قرآني 8
- اشاره 11
- درس اول كتابشناسي در علوم قرآني 11
- قرن اول 12
- قرن دوم 13
- قرن سوم 14
- قرن چهارم 15
- قرن پنجم 16
- قرن ششم 17
- قرن هفتم 18
- قرن هشتم 19
- قرن نهم 20
- قرن دهم 21
- قرن يازدهم 22
- قرن دوازدهم 22
- قرن سيزدهم 23
- قرن چهاردهم 24
- نكته قابل توجه 25
- اشاره 28
- درس دوم عظمت و ارزش قرآن و لزوم تمسك به آن 28
- سؤالات: 37
- اشاره 38
- درس سوم تلاوت قرآن و آداب آن 38
- 1- تعلم و آموختن قرآن 38
- 2- تعليم و آموزاندن قرآن 40
- اشاره 42
- 3- تلاوت قرآن 42
- نكته: 44
- 4- مقدار تلاوت قرآن 45
- 1- آداب ظاهري تلاوت قرآن 48
- اشاره 48
- الف- طهارت: 48
- 5- آداب تلاوت قرآن 48
- اشاره 48
- ب- از رو خواندن قرآن: 49
- ج- استعاذه قبل از قرائت: 49
- د- ترتيل در قرائت: 50
- ه- حزن و بكاء در حين قرائت: 51
- و- بلند خواندن قرآن: 52
- ز- با صداي زيبا خواندن قرآن: 53
- ح- دعا، قبل و بعد از قرائت: 54
- الف- فهم عظمت كلام الهي: 55
- اشاره 55
- 2- آداب باطني تلاوت قرآن «2» 55
- ج- حضور قلب: 56
- د- تدبر: 56
- ب- تعظيم متكلم: 56
- ه- تخليه موانع فهم: 58
- و- خشوع و تأثر قلبي: 59
- 6- استماع قرآن و ادب آن 61
- الف- استماع: 61
- ب- ادب استماع: 62
- 7- حفظ قرآن 63
- 8- چند نكته 65
- الف- فراموش كردن قرآن بعد از فراگيري آن: 65
- اشاره 65
- ب- خواندن قرآن در خانهها: 67
- نكته: 68
- ج- تعليم قرآن به شيعيان در عالم برزخ: 68
- سؤالات: 69
- درس چهارم شناخت قرآن و اقسام آن 70
- اشاره 70
- اشاره 70
- 1- آيا قرآن شناختني است؟ 70
- الف- قرآن براي عرب زبانان بدون مراجعه به اهلش، قابل فهم است 71
- اشاره 71
- بررسي: 71
- اشاره 72
- ب- فهم ظاهر و باطن قرآن مخصوص راسخين در علم است 72
- اشاره 73
- اولا: 73
- ثانيا: 73
- اما عقلا: 73
- بررسي: 73
- ثالثا: 74
- و اما نقلا: 74
- ج- ظاهر قرآن حجت نيست و فهم باطن آن هم مخصوص عدهاي است 75
- اشاره 75
- دوم- متصوفه: 76
- اول- گروه اسماعيليه: 76
- بررسي: 77
- د- باطن قرآن دور از دسترس بشر است و بشر، تنها موظف به فهم و عمل به ظاهر آن است 80
- اشاره 80
- بررسي: 82
- ه- ظاهر و باطن قرآن با رجوع به اهلش براي همه قابل فهم و حجت است 84
- چند اشكال 88
- اشاره 88
- پاسخ: 89
- ب- حديث ثقلين: 89
- الف- اشكال تحريف: 89
- پاسخ: 89
- ج- روايات مختلف: 90
- پاسخ: 91
- نتيجه: 92
- 2- ضرورت شناخت قرآن 93
- 3- اقسام شناخت قرآن «1» 95
- الف- شناخت سندي يا انتسابي 95
- اشاره 95
- ب- شناخت تحليلي 98
- ج- شناخت ريشهاي 99
- نتيجه: 100
- سؤالات: 102
- درس پنجم قرآن كلام خداست نه قول بشر 103
- اشاره 103
- بررسي: 106
- الف- تحدي به قرآن 108
- اشاره 108
- دسته اول: آيات تحدي 108
- ب- تحدي به آورنده قرآن «1» 111
- ج- تحدي به هماهنگي و عدم اختلاف در قرآن 113
- دسته دوم: آيات مربوطه به شهادت كتب گذشته و علماي اهل كتاب به ... 115
- تذكر: 115
- سؤالات: 118
- درس ششم اعجاز قرآن 119
- اشاره 119
- الف- اعجاز و مباحث مربوط به آن 119
- اشاره 119
- 1- معجزه چيست؟ 120
- 2- آيا اعجاز يعني بر هم زدن قانون عليت؟ 121
- 3- آيا اعجاز و خرق عادت به منزله تغيير در سنت الهي است؟ 122
- 4- آيا معجزه ممكن است؟ 123
- 5- آيا معجزات علل طبيعي دارند؟ 124
- اشاره 125
- 6- فرق ميان معجزات و ساير خوارق عادات چيست؟ 125
- الف- معجزه قيد و شرط خاصي ندارد: 126
- د- امتياز اساسي بين انبيا و مرتاضان و ساحران و ...: 127
- ب- خوارق عادات قدرت تحدي نداشته و قابل معارضه است: 127
- ج- خوارق عادات بشري تاب مقاومت در برابر معجزات را ندارند: 127
- ثانيا- قرآن معجزهاي جاوداني و جهاني است: 129
- ب- اعجاز قرآن و جوانب آن 129
- اشاره 129
- اولا- قرآن معجزهاي است گويا: 129
- و ثالثا- قرآن معجزهاي روحاني است: 130
- وجوه اعجاز قرآن 131
- اشاره 131
- اشاره 133
- الف- اعجاز قرآن از نظر فصاحت و بلاغت 133
- گواهي ديگران درباره قرآن 135
- آيا كسي به معارضه با قرآن برخاسته است؟ 137
- ب- اعجاز قرآن از نظر علو معنا و محتوا 141
- ج- اعجاز قرآن از نظر جاذبه و دلربايي 144
- د- اعجاز قرآن از نظر اخبار به غيب «1» 148
- ه- اعجاز قرآن از نظر وسعت معارف 152
- نموداري از موضوعات مطروحه در قرآن 153
- نظريه صرفه و پاسخ آن «1» 157
- بررسي و پاسخ اين نظريه: 159
- سؤالات: 162
- اشاره: 163
- درس هفتم مصونيت قرآن از تحريف 163
- 1- تحريف در لغت و اصطلاح 165
- «تحريف در لغت»: 165
- «تحريف در اصطلاح»: 166
- الف- تحريف معنوي 166
- اشاره 166
- ب- تحريف لفظي 167
- اشاره 168
- 2- دلايل مصونيت قرآن از تحريف 168
- الف- آيات 171
- دسته سوم: 173
- اشاره 173
- دسته اول: 173
- دسته دوم: 173
- ب- روايات 173
- دسته پنجم: 174
- دسته چهارم: 174
- 3- دلايل قائلين به تحريف و پاسخ آنها 175
- د- اجزاء قرائت هر يك از سورههاي قرآن در نماز 175
- ج- شواهد تاريخي 175
- اشاره 175
- ثانيا: 176
- دليل سوم: 176
- دليل دوم: 176
- ثالثا: 176
- اشاره 176
- اولا: 176
- اما دليل اول: 176
- پاسخ: 176
- دليل چهارم: 177
- اولا: 177
- ثانيا: 177
- رابعا: 178
- ثالثا: 178
- دليل پنجم: 178
- اولا: 178
- اشاره 178
- ثانيا: 180
- ثالثا: 181
- 4- يك افترا و پاسخ آن 183
- سؤالات: 185
- درس هشتم اهداف قرآن 186
- اشاره 186
- دسته اول: 187
- الف- اوصاف قرآن 187
- اشاره 187
- توضيح: 187
- اشاره 187
- دسته دوم: 188
- دسته چهارم: 189
- دسته سوم: 189
- دسته پنجم: 189
- دو سؤال: 190
- دسته هفتم: 190
- دسته ششم: 190
- پاسخ: 191
- دسته دوم: 193
- ب- آيات قرآن 193
- اشاره 193
- دسته اول: 193
- دسته ششم: 194
- دسته چهارم: 194
- دسته سوم: 194
- دسته پنجم: 194
- نتيجه گيري كلي: 195
- سؤالات: 197
- اشاره 198
- قسمت اول: شرايط بهرهمند شدن از قرآن 198
- اشاره 198
- درس نهم شرايط و موانع بهرهمند شدن از قرآن 198
- اشاره 199
- الف- شرايط علمي 199
- اشاره 200
- 1- علم لغت: 200
- تذكر: 200
- 2- علم صرف: 201
- تذكر: 201
- 3- علم اشتقاق: 201
- اشاره 201
- 4- علم نحو و اعراب: 201
- 6- علم قرائات: 202
- اشاره 202
- 5- علم اسلوب: 202
- تذكر: 202
- 12- علم الروايه: 203
- 8- علم اصول فقه: 203
- 7- علم كلام و اصول عقايد با معاني اسماء اللّه: 203
- 9- علم اسباب نزول: 203
- 10- علم به ناسخ و منسوخ قرآن: 203
- 11- علم الدرايه: 203
- 1- عقل: 204
- ب- شرايط نفساني 204
- اشاره 204
- 2- علم: 206
- 3- تقوا: 207
- 6- تدبر: 208
- 8- خوف و خشيت: 208
- 7- تذكر: 208
- 5- تفكر: 208
- 4- فقه: 208
- 11- اسلام: 209
- 9- به سوي خدا راه در پيش گرفتن: 209
- 12- ايمان: 209
- 10- مستقيم بودن: 209
- دو سؤال: 210
- ج- اتخاذ روش صحيح 211
- اولا: 211
- اشاره 211
- ثانيا: 212
- ثالثا: 212
- خامسا: 212
- ثامنا: 212
- رابعا: 212
- سابعا: 212
- سادسا: 212
- تاسعا: 213
- عاشرا: 213
- اشاره 214
- قسمت دوم: موانع بهرهمند شدن از قرآن 214
- 1- «نفهمي»: 214
- 2- «استكبار»: 215
- 3- «كفر»: 216
- اشاره 216
- تذكر: 218
- 4- «فسق»: 218
- 6- «پيروي از هواي نفس»: 219
- 5- «ظلم»: 219
- سؤالات: 222
- اشاره 223
- درس دهم وحي يا شعور مرموز 223
- 1- وحي در لغت 224
- 2- وحي در قرآن و سنت 225
- ب- وحي به معناي الهام: 225
- الف- وحي رسالت و نبوت: 225
- اشاره 225
- و- وحي به معناي دروغپردازي و القائات شيطاني: 226
- د- وحي به معناي تقدير: 226
- ه- وحي به معناي امر: 226
- ج- وحي به معناي اشاره: 226
- ز- وحي به معناي خبر: 227
- اشاره 227
- 3- وحي از ديدگاه فلاسفه قديم 227
- اولا: 229
- رابعا: 229
- ثانيا: 229
- ثالثا: 229
- بررسي: 229
- اشاره 229
- ثالثا: 230
- ثانيا: 230
- اولا: 230
- اشاره 231
- 4- وحي از ديدگاه فلاسفه جديد 231
- بررسي: 232
- اولا: 232
- ثالثا: 233
- ثانيا: 233
- بررسي: 234
- اشاره 234
- 5- وحي از ديدگاه دانشمندان مادي 234
- 6- آيا وحي زاييده نبوغ است؟ 235
- اشاره 235
- 3- «در اقليت و شرايط نامساعد اجتماعي بودن»: 236
- 5- «تنهايي»: 236
- 6- «پرورش نخستين»: 236
- 1- «عشق»: 236
- 4- «كودكي»: 236
- اشاره 236
- 2- «ستمكشي طولاني:» 236
- بررسي: 237
- 7- حقيقت وحي چيست؟ 238
- 8- امكان وحي 241
- اشاره 242
- 9- كيفيت وحي به پيامبران 242
- 2- «وحي از وراي حجاب»: 243
- 1- «وحي و الهام قلبي»: 243
- اشاره 243
- الف- رؤياي صادق: 243
- چگونگي نزول وحي بر پيامبر اسلام صلّي اللّه عليه و آله و سلّم 243
- اشاره 243
- 3- «وحي از طريق ارسال رسول»: 243
- اشاره 243
- 2- وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ ... 245
- 1- لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ ... 245
- ب- نزول وحي به وسيله جبرئيل: 246
- ج- وحي مستقيم و بلاواسطه: 248
- 10- پيامبر چگونه يقين ميكند كه وحي از سوي خداست؟ 250
- اشاره 253
- يك افترا و پاسخ آن 253
- اشاره 254
- بررسي: 254
- اولا: 254
- ثالثا: 255
- ثانيا: 255
- خامسا: 256
- رابعا: 256
- سادسا: 257
- سابعا: 258
- اشاره 258
- 11- افسانه غرانيق يا افترائي ديگر بر پيامبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم 258
- بررسي: 260
- اشاره 260
- اولا: 261
- ثانيا: 261
- ثالثا: 262
- رابعا: 265
- اشاره 266
- 12- آغاز نزول وحي «1» 266
- 1- آغاز نزول قرآن در ماه رمضان و در شب قدر بوده است: 268
- 2- عدهاي ديگر معتقدند كه: 269
- اشاره 270
- اشاره 270
- بررسي: 270
- 3- عدهاي را نيز عقيده بر اين است كه: 270
- پاسخ اول 270
- 4- برخي را نيز عقيده بر اين است كه: 270
- و ايراد پاسخ سوم 271
- و پاسخ دوم 271
- و در مورد پاسخ چهارم 271
- پاسخ صحيح: 272
- 13- انقطاع وحي 275
- اشاره 275
- الف- انقطاع وحي در چه مدت بوده است؟ 275
- ب- انقطاع وحي براي چه بوده است؟ 277
- ج- انقطاع وحي در چه زماني از نبوت پيامبر صورت گرفت؟ 279
- د- در انقطاع وحي چه كسي بر پيامبر زبان به طعن گشود؟ 280
- سؤالات: 282
- درس يازدهم تاريخ قرآن 283
- اشاره 283
- 1- نزول قرآن 284
- 2- ترتيب نزول آيات و سور قرآن 285
- اشاره 285
- تبصره: 287
- اشاره 289
- 3- نظم كلمات قرآن 289
- ثانيا: 290
- اولا: 290
- 4- اسامي قرآن «2» 291
- ثالثا: 291
- 5- اوصاف قرآن 292
- اشاره 293
- الف- معناي لغوي آيه 293
- 6- آيات قرآن 293
- ب- معناي اصطلاحي آيه 294
- اشاره 295
- ج- تعداد آيات قرآن 295
- سوم- «عدد مكي»: 296
- اول- «عدد اهل كوفه يا عدد كوفي»: 296
- دوم- «عدد مدني»: 296
- چهارم- «عدد بصري»: 297
- پنجم- «عدد شامي»: 297
- الف- معناي لغوي سوره 298
- 7- سور قرآن 298
- اشاره 298
- ب- معناي اصطلاحي سوره 299
- ج- ترتيب سور قرآن 299
- ه- نامگذاري سورههاي قرآن «1» 300
- اشاره 300
- د- تعداد سورههاي قرآن 300
- تذكر 1: 303
- تذكر 2: 304
- 1- «سبع طوال»: 304
- 4- «مفصّل»: 304
- 2- «مئين»: 304
- 3- «مثاني»: 304
- اشاره 304
- 8- حروف مقطعه قرآن «1» 307
- اشاره 307
- 9- زبان و لغت قرآن 310
- اشاره 310
- لطيفه: 310
- اشاره 311
- الف- زبان قرآن 311
- اول آنكه: 312
- دوم آنكه: 312
- اول آنكه: 313
- ب- لغات غير عربي (معرّب) در قرآن «1» 313
- اشاره 313
- سوم آنكه: 313
- دوم آنكه: 313
- اشاره 314
- چهارم آنكه: 314
- اولا: 316
- ج- لهجه قرآن 317
- ثالثا: 317
- اشاره 317
- ثانيا: 317
- بررسي: 318
- دلايل نزول قرآن به لهجه قريش 319
- 10- نگارش قرآن 321
- اشاره 321
- پاسخ: 322
- الف- قرآن در زمان پيامبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم با چه نوع خطي نگارش مييافت؟ 322
- پاسخ: 323
- ب- نوشت افزار معمول براي نگارش وحي در زمان رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله و سلّم چه بود؟ 323
- نوشت افزار معمول براي نگارش قرآن 324
- اشاره 327
- 11- كاتبان قرآن «1» 327
- الف: كتّاب وحي 327
- ب- نخستين كاتب وحي در مكه و مدينه 328
- اشاره 330
- ج- كاتبان وحي كه مورد غضب رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله و سلّم بودند 330
- پاسخ: 332
- 12- جمع آوري قرآن 332
- سؤال: 332
- 13- حافظان قرآن «1» 334
- 14- قرائت قرآن 336
- اشاره 337
- 15- نقطه گذاري و شكل دادن به قرآن «3» 337
- اشاره 339
- الف- شكل و نقط اعراب گذاري قرآن 339
- نكته 2: 340
- نكته 1: 340
- سه نكته: 340
- نكته 3: 341
- ب- اعجام و نقطه گذاري حروف متشابه قرآن «2» 341
- 16- سير تكاملي در خطّ قرآن «2» 343
- 17- نخستين چاپ قرآن «1» 346
- سؤالات: 349
- اشاره 350
- درس دوازدهم قرائت و طبقات قرّاء 350
- 2- تاريخچه قرائت قرآن و حفظ و روايت آن 351
- 1- تعريف قرائت 351
- 3- علم قرائت قرآن و تدوين آن 352
- 4- معرفي كتب تأليف شده در باب قرائات 355
- اشاره 356
- 5- طبقات قرّاء 356
- طبقه اوّل: 357
- طبقه دوم: 358
- طبقه سوم: 360
- طبقه چهارم قرّاء: 363
- طبقه پنجم قراء: 365
- طبقه ششم از قراء: 367
- طبقه هفتم از قراء: 369
- طبقه هشتم: 371
- 6- انحصار قرائتها به هفت قرائت «1» 374
- 7- قرّاء سبعه و راويان آنان 376
- 8- چند نكته: 379
- درس سيزدهم اختلاف قرائات و مباحث مربوط به آن 389
- اشاره 389
- 1- اختلاف قرائات 389
- 2- انواع اختلاف قرائات «1» 391
- 3- معيار صحت قرائت و تشخيص آن از قرائت شاذ از نظر اهل سنت «3» 394
- 4- حديث «سبعة احرف» و قرائتهاي هفتگانه «2» 415
- 5- انواع قرائات به حسب تواتر و ... 421
- اشاره 426
- درس چهاردهم علل و عوامل پيدايش اختلاف در قرائات 426
- علل پيدايش قرائتهاي اوّليّه 426
- اشاره 429
- 1- اختلاف مصحفهاي عثماني 429
- [عوامل اختلاف در قرائت 429
- 2- ابتدائي بودن خط 430
- 3- خالي بودن حروف از نقطه 431
- 4- خالي بودن حروف از شكل و علائم 432
- 5- حذف الفهاي ممدوده 432
- 6- تأثير لهجه 434
- 7- حكومت رأي و اجتهاد 437
- 8- روحيههاي غير متعارف 438
- سؤالات: 440
- درس پانزدهم تواتر قرآن يا تواتر قرائات؟ 441
- اشاره 441
- 1- تواتر قرآن 442
- 2- تواتر قرائتها 444
- اشاره 444
- الف- دلايل عدم تواتر قرائات قراء سبعه 445
- كلمات بزرگان فن در نفي تواتر قرائتها 449
- ب- دلايل طرفداران تواتر قرائات سبع 452
- پاسخ: 452
- پاسخ: 452
- پاسخ: 453
- اشاره 453
- ثانيا: 453
- اولا: 453
- ثانيا: 454
- پاسخ: 454
- اولا: 454
- اشاره 454
- تكفير منكرين تواتر قرائات سبع 456
12- «التصوير الفني في القرآن» و: «مشاهد القيامة في القرآن» از استاد سيد قطب.
13- «مقدمه تفسير آلاء الرحمن»، از امام و علامه مجاهد شيخ محمد جواد بلاغي، اين مقدمه نفيس، شامل مهمترين مسائل و مباحث مربوط به قرآن است و نظرياتي در آن يافت ميشود كه اطلاع از آنها ضروري است، اين مقدمه به ضميمه تفسير سيد عبد اللّه شبر كه اخيرا در مصر به چاپ رسيده نيز، منتشر شده است.
14- «مقدمه تفسير البيان»، از مرجع بزرگ، حضرت آيت اللّه العظمي خوئي (ره) در اين مقدمه مسائل مهم مربوط به قرآن مورد بحث و بررسي قرار گرفته كه بسيار با ارزش و در محافل علمي مورد توجه و عنايت است به طوري كه هيچ محققي از مراجعه به آن بينياز نيست.
15- «قرآن در اسلام»، از علامه بزرگ سيد محمد حسين طباطبائي كه شامل بحثهاي جامعي پيرامون مسائل قرآن است، علاوه بر مباحثي كه مؤلف محترم در تفسير با ارزش خود به نام «الميزان» آورده است.
16- «التمهيد في علوم القرآن»، در شش جلد از فاضل فرزانه، آقاي محمد هادي معرفت.
لازم به ياد آوري است كه ما درصدد نقل كامل كتب مربوطه در هر قرني نبوديم بلكه غرض نقل اهم آنها بوده است، لذا كتابهاي بسيار ديگري نيز در اين زمينه هست كه ما در اينجا متذكر آنها نشديم.
نكته قابل توجه
موضوع اهتمام مسلمين به قرآن و علوم قرآني، مسئلهاي است پرواضح و با توجه به كتب و آثار مربوطه، هيچ گونه ترديدي براي انسان در اين مورد باقي نميماند.
مطلب شايان توجه اين است كه دانشمندان غرب، از قرن دوازدهم ميلادي، بحث و تحقيق در قرآن را آغاز نمودند، و عدهاي از آنان با پشتكار شگفت آوري به اين كار اهتمام ورزيدند و تاكنون نيز اين تحقيقات در گوشه و كنار ادامه دارد.