- [جلد اول] 1
- اشاره 1
- تقديم به: 1
- پيشگفتار 3
- 1- قرآن تنها كتابي است كه: 3
- 2- شناخت قرآن 6
- 3- علوم قرآني 8
- اشاره 11
- درس اول كتابشناسي در علوم قرآني 11
- قرن اول 12
- قرن دوم 13
- قرن سوم 14
- قرن چهارم 15
- قرن پنجم 16
- قرن ششم 17
- قرن هفتم 18
- قرن هشتم 19
- قرن نهم 20
- قرن دهم 21
- قرن يازدهم 22
- قرن دوازدهم 22
- قرن سيزدهم 23
- قرن چهاردهم 24
- نكته قابل توجه 25
- اشاره 28
- درس دوم عظمت و ارزش قرآن و لزوم تمسك به آن 28
- سؤالات: 37
- درس سوم تلاوت قرآن و آداب آن 38
- 1- تعلم و آموختن قرآن 38
- اشاره 38
- 2- تعليم و آموزاندن قرآن 40
- اشاره 42
- 3- تلاوت قرآن 42
- نكته: 44
- 4- مقدار تلاوت قرآن 45
- 1- آداب ظاهري تلاوت قرآن 48
- 5- آداب تلاوت قرآن 48
- اشاره 48
- الف- طهارت: 48
- اشاره 48
- ب- از رو خواندن قرآن: 49
- ج- استعاذه قبل از قرائت: 49
- د- ترتيل در قرائت: 50
- ه- حزن و بكاء در حين قرائت: 51
- و- بلند خواندن قرآن: 52
- ز- با صداي زيبا خواندن قرآن: 53
- ح- دعا، قبل و بعد از قرائت: 54
- 2- آداب باطني تلاوت قرآن «2» 55
- الف- فهم عظمت كلام الهي: 55
- اشاره 55
- د- تدبر: 56
- ج- حضور قلب: 56
- ب- تعظيم متكلم: 56
- ه- تخليه موانع فهم: 58
- و- خشوع و تأثر قلبي: 59
- الف- استماع: 61
- 6- استماع قرآن و ادب آن 61
- ب- ادب استماع: 62
- 7- حفظ قرآن 63
- الف- فراموش كردن قرآن بعد از فراگيري آن: 65
- اشاره 65
- 8- چند نكته 65
- ب- خواندن قرآن در خانهها: 67
- نكته: 68
- ج- تعليم قرآن به شيعيان در عالم برزخ: 68
- سؤالات: 69
- درس چهارم شناخت قرآن و اقسام آن 70
- اشاره 70
- اشاره 70
- 1- آيا قرآن شناختني است؟ 70
- اشاره 71
- بررسي: 71
- الف- قرآن براي عرب زبانان بدون مراجعه به اهلش، قابل فهم است 71
- اشاره 72
- ب- فهم ظاهر و باطن قرآن مخصوص راسخين در علم است 72
- اما عقلا: 73
- ثانيا: 73
- بررسي: 73
- اشاره 73
- اولا: 73
- و اما نقلا: 74
- ثالثا: 74
- اشاره 75
- ج- ظاهر قرآن حجت نيست و فهم باطن آن هم مخصوص عدهاي است 75
- اول- گروه اسماعيليه: 76
- دوم- متصوفه: 76
- بررسي: 77
- اشاره 80
- د- باطن قرآن دور از دسترس بشر است و بشر، تنها موظف به فهم و عمل به ظاهر آن است 80
- بررسي: 82
- ه- ظاهر و باطن قرآن با رجوع به اهلش براي همه قابل فهم و حجت است 84
- اشاره 88
- چند اشكال 88
- پاسخ: 89
- ب- حديث ثقلين: 89
- الف- اشكال تحريف: 89
- پاسخ: 89
- ج- روايات مختلف: 90
- پاسخ: 91
- نتيجه: 92
- 2- ضرورت شناخت قرآن 93
- اشاره 95
- 3- اقسام شناخت قرآن «1» 95
- الف- شناخت سندي يا انتسابي 95
- ب- شناخت تحليلي 98
- ج- شناخت ريشهاي 99
- نتيجه: 100
- سؤالات: 102
- درس پنجم قرآن كلام خداست نه قول بشر 103
- اشاره 103
- بررسي: 106
- الف- تحدي به قرآن 108
- دسته اول: آيات تحدي 108
- اشاره 108
- ب- تحدي به آورنده قرآن «1» 111
- ج- تحدي به هماهنگي و عدم اختلاف در قرآن 113
- تذكر: 115
- دسته دوم: آيات مربوطه به شهادت كتب گذشته و علماي اهل كتاب به ... 115
- سؤالات: 118
- درس ششم اعجاز قرآن 119
- الف- اعجاز و مباحث مربوط به آن 119
- اشاره 119
- اشاره 119
- 1- معجزه چيست؟ 120
- 2- آيا اعجاز يعني بر هم زدن قانون عليت؟ 121
- 3- آيا اعجاز و خرق عادت به منزله تغيير در سنت الهي است؟ 122
- 4- آيا معجزه ممكن است؟ 123
- 5- آيا معجزات علل طبيعي دارند؟ 124
- اشاره 125
- 6- فرق ميان معجزات و ساير خوارق عادات چيست؟ 125
- الف- معجزه قيد و شرط خاصي ندارد: 126
- ج- خوارق عادات بشري تاب مقاومت در برابر معجزات را ندارند: 127
- د- امتياز اساسي بين انبيا و مرتاضان و ساحران و ...: 127
- ب- خوارق عادات قدرت تحدي نداشته و قابل معارضه است: 127
- اولا- قرآن معجزهاي است گويا: 129
- ثانيا- قرآن معجزهاي جاوداني و جهاني است: 129
- ب- اعجاز قرآن و جوانب آن 129
- اشاره 129
- و ثالثا- قرآن معجزهاي روحاني است: 130
- اشاره 131
- وجوه اعجاز قرآن 131
- اشاره 133
- الف- اعجاز قرآن از نظر فصاحت و بلاغت 133
- گواهي ديگران درباره قرآن 135
- آيا كسي به معارضه با قرآن برخاسته است؟ 137
- ب- اعجاز قرآن از نظر علو معنا و محتوا 141
- ج- اعجاز قرآن از نظر جاذبه و دلربايي 144
- د- اعجاز قرآن از نظر اخبار به غيب «1» 148
- ه- اعجاز قرآن از نظر وسعت معارف 152
- نموداري از موضوعات مطروحه در قرآن 153
- نظريه صرفه و پاسخ آن «1» 157
- بررسي و پاسخ اين نظريه: 159
- سؤالات: 162
- درس هفتم مصونيت قرآن از تحريف 163
- اشاره: 163
- «تحريف در لغت»: 165
- 1- تحريف در لغت و اصطلاح 165
- اشاره 166
- الف- تحريف معنوي 166
- «تحريف در اصطلاح»: 166
- ب- تحريف لفظي 167
- 2- دلايل مصونيت قرآن از تحريف 168
- اشاره 168
- الف- آيات 171
- دسته سوم: 173
- دسته دوم: 173
- ب- روايات 173
- دسته اول: 173
- اشاره 173
- دسته چهارم: 174
- دسته پنجم: 174
- 3- دلايل قائلين به تحريف و پاسخ آنها 175
- ج- شواهد تاريخي 175
- اشاره 175
- د- اجزاء قرائت هر يك از سورههاي قرآن در نماز 175
- پاسخ: 176
- اشاره 176
- ثالثا: 176
- اما دليل اول: 176
- اولا: 176
- ثانيا: 176
- دليل دوم: 176
- دليل سوم: 176
- دليل چهارم: 177
- ثانيا: 177
- اولا: 177
- اولا: 178
- رابعا: 178
- دليل پنجم: 178
- اشاره 178
- ثالثا: 178
- ثانيا: 180
- ثالثا: 181
- 4- يك افترا و پاسخ آن 183
- سؤالات: 185
- اشاره 186
- درس هشتم اهداف قرآن 186
- توضيح: 187
- اشاره 187
- اشاره 187
- دسته اول: 187
- الف- اوصاف قرآن 187
- دسته دوم: 188
- دسته چهارم: 189
- دسته پنجم: 189
- دسته سوم: 189
- دسته هفتم: 190
- دو سؤال: 190
- دسته ششم: 190
- پاسخ: 191
- ب- آيات قرآن 193
- دسته دوم: 193
- دسته اول: 193
- اشاره 193
- دسته چهارم: 194
- دسته ششم: 194
- دسته سوم: 194
- دسته پنجم: 194
- نتيجه گيري كلي: 195
- سؤالات: 197
- قسمت اول: شرايط بهرهمند شدن از قرآن 198
- اشاره 198
- درس نهم شرايط و موانع بهرهمند شدن از قرآن 198
- اشاره 198
- اشاره 199
- الف- شرايط علمي 199
- تذكر: 200
- اشاره 200
- 1- علم لغت: 200
- 3- علم اشتقاق: 201
- 2- علم صرف: 201
- اشاره 201
- 4- علم نحو و اعراب: 201
- تذكر: 201
- 6- علم قرائات: 202
- تذكر: 202
- 5- علم اسلوب: 202
- اشاره 202
- 8- علم اصول فقه: 203
- 9- علم اسباب نزول: 203
- 12- علم الروايه: 203
- 7- علم كلام و اصول عقايد با معاني اسماء اللّه: 203
- 11- علم الدرايه: 203
- 10- علم به ناسخ و منسوخ قرآن: 203
- 1- عقل: 204
- اشاره 204
- ب- شرايط نفساني 204
- 2- علم: 206
- 3- تقوا: 207
- 5- تفكر: 208
- 7- تذكر: 208
- 4- فقه: 208
- 6- تدبر: 208
- 8- خوف و خشيت: 208
- 9- به سوي خدا راه در پيش گرفتن: 209
- 12- ايمان: 209
- 10- مستقيم بودن: 209
- 11- اسلام: 209
- دو سؤال: 210
- ج- اتخاذ روش صحيح 211
- اولا: 211
- اشاره 211
- سادسا: 212
- ثالثا: 212
- رابعا: 212
- ثامنا: 212
- خامسا: 212
- سابعا: 212
- ثانيا: 212
- تاسعا: 213
- عاشرا: 213
- قسمت دوم: موانع بهرهمند شدن از قرآن 214
- 1- «نفهمي»: 214
- اشاره 214
- 2- «استكبار»: 215
- اشاره 216
- 3- «كفر»: 216
- 4- «فسق»: 218
- تذكر: 218
- 5- «ظلم»: 219
- 6- «پيروي از هواي نفس»: 219
- سؤالات: 222
- اشاره 223
- درس دهم وحي يا شعور مرموز 223
- 1- وحي در لغت 224
- اشاره 225
- الف- وحي رسالت و نبوت: 225
- 2- وحي در قرآن و سنت 225
- ب- وحي به معناي الهام: 225
- ج- وحي به معناي اشاره: 226
- د- وحي به معناي تقدير: 226
- ه- وحي به معناي امر: 226
- و- وحي به معناي دروغپردازي و القائات شيطاني: 226
- ز- وحي به معناي خبر: 227
- اشاره 227
- 3- وحي از ديدگاه فلاسفه قديم 227
- اشاره 229
- بررسي: 229
- ثالثا: 229
- اولا: 229
- ثانيا: 229
- رابعا: 229
- ثالثا: 230
- ثانيا: 230
- اولا: 230
- اشاره 231
- 4- وحي از ديدگاه فلاسفه جديد 231
- بررسي: 232
- اولا: 232
- ثانيا: 233
- ثالثا: 233
- بررسي: 234
- 5- وحي از ديدگاه دانشمندان مادي 234
- اشاره 234
- اشاره 235
- 6- آيا وحي زاييده نبوغ است؟ 235
- 6- «پرورش نخستين»: 236
- 4- «كودكي»: 236
- 1- «عشق»: 236
- اشاره 236
- 2- «ستمكشي طولاني:» 236
- 5- «تنهايي»: 236
- 3- «در اقليت و شرايط نامساعد اجتماعي بودن»: 236
- بررسي: 237
- 7- حقيقت وحي چيست؟ 238
- 8- امكان وحي 241
- اشاره 242
- 9- كيفيت وحي به پيامبران 242
- 3- «وحي از طريق ارسال رسول»: 243
- چگونگي نزول وحي بر پيامبر اسلام صلّي اللّه عليه و آله و سلّم 243
- الف- رؤياي صادق: 243
- 1- «وحي و الهام قلبي»: 243
- اشاره 243
- اشاره 243
- 2- «وحي از وراي حجاب»: 243
- اشاره 243
- 1- لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ ... 245
- 2- وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ ... 245
- ب- نزول وحي به وسيله جبرئيل: 246
- ج- وحي مستقيم و بلاواسطه: 248
- 10- پيامبر چگونه يقين ميكند كه وحي از سوي خداست؟ 250
- يك افترا و پاسخ آن 253
- اشاره 253
- اولا: 254
- اشاره 254
- بررسي: 254
- ثانيا: 255
- ثالثا: 255
- رابعا: 256
- خامسا: 256
- سادسا: 257
- 11- افسانه غرانيق يا افترائي ديگر بر پيامبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم 258
- اشاره 258
- سابعا: 258
- اشاره 260
- بررسي: 260
- ثانيا: 261
- اولا: 261
- ثالثا: 262
- رابعا: 265
- اشاره 266
- 12- آغاز نزول وحي «1» 266
- 1- آغاز نزول قرآن در ماه رمضان و در شب قدر بوده است: 268
- 2- عدهاي ديگر معتقدند كه: 269
- اشاره 270
- پاسخ اول 270
- 4- برخي را نيز عقيده بر اين است كه: 270
- 3- عدهاي را نيز عقيده بر اين است كه: 270
- اشاره 270
- بررسي: 270
- و در مورد پاسخ چهارم 271
- و ايراد پاسخ سوم 271
- و پاسخ دوم 271
- پاسخ صحيح: 272
- الف- انقطاع وحي در چه مدت بوده است؟ 275
- 13- انقطاع وحي 275
- اشاره 275
- ب- انقطاع وحي براي چه بوده است؟ 277
- ج- انقطاع وحي در چه زماني از نبوت پيامبر صورت گرفت؟ 279
- د- در انقطاع وحي چه كسي بر پيامبر زبان به طعن گشود؟ 280
- سؤالات: 282
- درس يازدهم تاريخ قرآن 283
- اشاره 283
- 1- نزول قرآن 284
- اشاره 285
- 2- ترتيب نزول آيات و سور قرآن 285
- تبصره: 287
- 3- نظم كلمات قرآن 289
- اشاره 289
- اولا: 290
- ثانيا: 290
- 4- اسامي قرآن «2» 291
- ثالثا: 291
- 5- اوصاف قرآن 292
- اشاره 293
- 6- آيات قرآن 293
- الف- معناي لغوي آيه 293
- ب- معناي اصطلاحي آيه 294
- ج- تعداد آيات قرآن 295
- اشاره 295
- سوم- «عدد مكي»: 296
- دوم- «عدد مدني»: 296
- اول- «عدد اهل كوفه يا عدد كوفي»: 296
- پنجم- «عدد شامي»: 297
- چهارم- «عدد بصري»: 297
- الف- معناي لغوي سوره 298
- 7- سور قرآن 298
- اشاره 298
- ج- ترتيب سور قرآن 299
- ب- معناي اصطلاحي سوره 299
- د- تعداد سورههاي قرآن 300
- ه- نامگذاري سورههاي قرآن «1» 300
- اشاره 300
- تذكر 1: 303
- 2- «مئين»: 304
- 4- «مفصّل»: 304
- اشاره 304
- 3- «مثاني»: 304
- تذكر 2: 304
- 1- «سبع طوال»: 304
- اشاره 307
- 8- حروف مقطعه قرآن «1» 307
- 9- زبان و لغت قرآن 310
- لطيفه: 310
- اشاره 310
- اشاره 311
- الف- زبان قرآن 311
- دوم آنكه: 312
- اول آنكه: 312
- اشاره 313
- ب- لغات غير عربي (معرّب) در قرآن «1» 313
- دوم آنكه: 313
- اول آنكه: 313
- سوم آنكه: 313
- اشاره 314
- چهارم آنكه: 314
- اولا: 316
- ثالثا: 317
- ج- لهجه قرآن 317
- اشاره 317
- ثانيا: 317
- بررسي: 318
- دلايل نزول قرآن به لهجه قريش 319
- 10- نگارش قرآن 321
- اشاره 321
- پاسخ: 322
- الف- قرآن در زمان پيامبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم با چه نوع خطي نگارش مييافت؟ 322
- پاسخ: 323
- ب- نوشت افزار معمول براي نگارش وحي در زمان رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله و سلّم چه بود؟ 323
- نوشت افزار معمول براي نگارش قرآن 324
- الف: كتّاب وحي 327
- اشاره 327
- 11- كاتبان قرآن «1» 327
- ب- نخستين كاتب وحي در مكه و مدينه 328
- اشاره 330
- ج- كاتبان وحي كه مورد غضب رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله و سلّم بودند 330
- 12- جمع آوري قرآن 332
- سؤال: 332
- پاسخ: 332
- 13- حافظان قرآن «1» 334
- 14- قرائت قرآن 336
- 15- نقطه گذاري و شكل دادن به قرآن «3» 337
- اشاره 337
- اشاره 339
- الف- شكل و نقط اعراب گذاري قرآن 339
- نكته 2: 340
- نكته 1: 340
- سه نكته: 340
- نكته 3: 341
- ب- اعجام و نقطه گذاري حروف متشابه قرآن «2» 341
- 16- سير تكاملي در خطّ قرآن «2» 343
- 17- نخستين چاپ قرآن «1» 346
- سؤالات: 349
- درس دوازدهم قرائت و طبقات قرّاء 350
- اشاره 350
- 1- تعريف قرائت 351
- 2- تاريخچه قرائت قرآن و حفظ و روايت آن 351
- 3- علم قرائت قرآن و تدوين آن 352
- 4- معرفي كتب تأليف شده در باب قرائات 355
- اشاره 356
- 5- طبقات قرّاء 356
- طبقه اوّل: 357
- طبقه دوم: 358
- طبقه سوم: 360
- طبقه چهارم قرّاء: 363
- طبقه پنجم قراء: 365
- طبقه ششم از قراء: 367
- طبقه هفتم از قراء: 369
- طبقه هشتم: 371
- 6- انحصار قرائتها به هفت قرائت «1» 374
- 7- قرّاء سبعه و راويان آنان 376
- 8- چند نكته: 379
- اشاره 389
- درس سيزدهم اختلاف قرائات و مباحث مربوط به آن 389
- 1- اختلاف قرائات 389
- 2- انواع اختلاف قرائات «1» 391
- 3- معيار صحت قرائت و تشخيص آن از قرائت شاذ از نظر اهل سنت «3» 394
- 4- حديث «سبعة احرف» و قرائتهاي هفتگانه «2» 415
- 5- انواع قرائات به حسب تواتر و ... 421
- اشاره 426
- درس چهاردهم علل و عوامل پيدايش اختلاف در قرائات 426
- علل پيدايش قرائتهاي اوّليّه 426
- اشاره 429
- 1- اختلاف مصحفهاي عثماني 429
- [عوامل اختلاف در قرائت 429
- 2- ابتدائي بودن خط 430
- 3- خالي بودن حروف از نقطه 431
- 5- حذف الفهاي ممدوده 432
- 4- خالي بودن حروف از شكل و علائم 432
- 6- تأثير لهجه 434
- 7- حكومت رأي و اجتهاد 437
- 8- روحيههاي غير متعارف 438
- سؤالات: 440
- اشاره 441
- درس پانزدهم تواتر قرآن يا تواتر قرائات؟ 441
- 1- تواتر قرآن 442
- 2- تواتر قرائتها 444
- اشاره 444
- الف- دلايل عدم تواتر قرائات قراء سبعه 445
- كلمات بزرگان فن در نفي تواتر قرائتها 449
- ب- دلايل طرفداران تواتر قرائات سبع 452
- پاسخ: 452
- پاسخ: 452
- اشاره 453
- پاسخ: 453
- اولا: 453
- ثانيا: 453
- ثانيا: 454
- اولا: 454
- اشاره 454
- پاسخ: 454
- تكفير منكرين تواتر قرائات سبع 456
- «معوّذتين»: به دو سوره فلق و ناس اطلاق ميشود «1».
و باز در كتب علوم قرآني ديده ميشود كه بزرگان گذشته به برخي از سور قرآني نامهاي ديگري نيز دادهاند و آنها عبارتند از:
- «ميادين قرآن»: آنها سور و آياتي است كه با «الم» آغاز ميشود، «ميادين» جمع ميدان ميباشد.
- «بساتين قرآن»: سوري است كه با «المر» آغاز ميگردد. «بساتين» جمع بستان، معرب بوستان است.
- «مقاصير قرآن»: سوري است كه با مادهاي از «حمد» آغاز ميشود، «مقاصير» به معناي رواق و ايوان و شبستان است.
- «عرائيس قرآن»: منظور، سور مسبحات است كه با تسبيح آغاز ميشوند، «عرائس» جمع عروس است.
- «دبابيج قرآن»: منظور سوره آل عمران است. «دبابيج» جمع ديباج به معناي حرير و معرب ديباست.
- «رياض قرآن»: سورههاي مفصل قرآن را گويند، «رياض» جمع روضه به معناي باغ و بوستان است.
- «قوارع قرآن»: منظور آياتي است كه انسان به وسيله آنها خود را از شر شيطان در پناه خدا قرار ميدهد و قوارع گفته شدهاند بخاطر كوبنده بودن آن آيات نسبت به شيطان و شيطان از آن بيم دارد و شر او را دفع و قمع ميكند مانند آية الكرسي و معوذتين و امثال اينها «2».
اينها مختصر بحثي بود كه در پرتو سور قرآن مطرح كردهايم، براي آگاهي بيشتر به كتب مفصله مراجعه كنيد. (1) پژوهشي در تاريخ قرآن، دكتر محمد باقر حجتي، ص 105.
(2) اتقان، سيوطي، ج 1، نوع 17، ص 75 خاتمه و پژوهشي در تاريخ قرآن، ص 106.