- اشاره 1
- [جلد اول] 1
- تقديم به: 1
- 1- قرآن تنها كتابي است كه: 3
- پيشگفتار 3
- 2- شناخت قرآن 6
- 3- علوم قرآني 8
- اشاره 11
- درس اول كتابشناسي در علوم قرآني 11
- قرن اول 12
- قرن دوم 13
- قرن سوم 14
- قرن چهارم 15
- قرن پنجم 16
- قرن ششم 17
- قرن هفتم 18
- قرن هشتم 19
- قرن نهم 20
- قرن دهم 21
- قرن يازدهم 22
- قرن دوازدهم 22
- قرن سيزدهم 23
- قرن چهاردهم 24
- نكته قابل توجه 25
- اشاره 28
- درس دوم عظمت و ارزش قرآن و لزوم تمسك به آن 28
- سؤالات: 37
- درس سوم تلاوت قرآن و آداب آن 38
- اشاره 38
- 1- تعلم و آموختن قرآن 38
- 2- تعليم و آموزاندن قرآن 40
- اشاره 42
- 3- تلاوت قرآن 42
- نكته: 44
- 4- مقدار تلاوت قرآن 45
- اشاره 48
- اشاره 48
- 1- آداب ظاهري تلاوت قرآن 48
- الف- طهارت: 48
- 5- آداب تلاوت قرآن 48
- ب- از رو خواندن قرآن: 49
- ج- استعاذه قبل از قرائت: 49
- د- ترتيل در قرائت: 50
- ه- حزن و بكاء در حين قرائت: 51
- و- بلند خواندن قرآن: 52
- ز- با صداي زيبا خواندن قرآن: 53
- ح- دعا، قبل و بعد از قرائت: 54
- الف- فهم عظمت كلام الهي: 55
- اشاره 55
- 2- آداب باطني تلاوت قرآن «2» 55
- ج- حضور قلب: 56
- د- تدبر: 56
- ب- تعظيم متكلم: 56
- ه- تخليه موانع فهم: 58
- و- خشوع و تأثر قلبي: 59
- 6- استماع قرآن و ادب آن 61
- الف- استماع: 61
- ب- ادب استماع: 62
- 7- حفظ قرآن 63
- الف- فراموش كردن قرآن بعد از فراگيري آن: 65
- 8- چند نكته 65
- اشاره 65
- ب- خواندن قرآن در خانهها: 67
- نكته: 68
- ج- تعليم قرآن به شيعيان در عالم برزخ: 68
- سؤالات: 69
- درس چهارم شناخت قرآن و اقسام آن 70
- اشاره 70
- اشاره 70
- 1- آيا قرآن شناختني است؟ 70
- بررسي: 71
- الف- قرآن براي عرب زبانان بدون مراجعه به اهلش، قابل فهم است 71
- اشاره 71
- ب- فهم ظاهر و باطن قرآن مخصوص راسخين در علم است 72
- اشاره 72
- اشاره 73
- اولا: 73
- اما عقلا: 73
- ثانيا: 73
- بررسي: 73
- و اما نقلا: 74
- ثالثا: 74
- ج- ظاهر قرآن حجت نيست و فهم باطن آن هم مخصوص عدهاي است 75
- اشاره 75
- دوم- متصوفه: 76
- اول- گروه اسماعيليه: 76
- بررسي: 77
- د- باطن قرآن دور از دسترس بشر است و بشر، تنها موظف به فهم و عمل به ظاهر آن است 80
- اشاره 80
- بررسي: 82
- ه- ظاهر و باطن قرآن با رجوع به اهلش براي همه قابل فهم و حجت است 84
- چند اشكال 88
- اشاره 88
- پاسخ: 89
- ب- حديث ثقلين: 89
- الف- اشكال تحريف: 89
- پاسخ: 89
- ج- روايات مختلف: 90
- پاسخ: 91
- نتيجه: 92
- 2- ضرورت شناخت قرآن 93
- 3- اقسام شناخت قرآن «1» 95
- اشاره 95
- الف- شناخت سندي يا انتسابي 95
- ب- شناخت تحليلي 98
- ج- شناخت ريشهاي 99
- نتيجه: 100
- سؤالات: 102
- اشاره 103
- درس پنجم قرآن كلام خداست نه قول بشر 103
- بررسي: 106
- اشاره 108
- الف- تحدي به قرآن 108
- دسته اول: آيات تحدي 108
- ب- تحدي به آورنده قرآن «1» 111
- ج- تحدي به هماهنگي و عدم اختلاف در قرآن 113
- دسته دوم: آيات مربوطه به شهادت كتب گذشته و علماي اهل كتاب به ... 115
- تذكر: 115
- سؤالات: 118
- درس ششم اعجاز قرآن 119
- اشاره 119
- الف- اعجاز و مباحث مربوط به آن 119
- اشاره 119
- 1- معجزه چيست؟ 120
- 2- آيا اعجاز يعني بر هم زدن قانون عليت؟ 121
- 3- آيا اعجاز و خرق عادت به منزله تغيير در سنت الهي است؟ 122
- 4- آيا معجزه ممكن است؟ 123
- 5- آيا معجزات علل طبيعي دارند؟ 124
- اشاره 125
- 6- فرق ميان معجزات و ساير خوارق عادات چيست؟ 125
- الف- معجزه قيد و شرط خاصي ندارد: 126
- ب- خوارق عادات قدرت تحدي نداشته و قابل معارضه است: 127
- د- امتياز اساسي بين انبيا و مرتاضان و ساحران و ...: 127
- ج- خوارق عادات بشري تاب مقاومت در برابر معجزات را ندارند: 127
- ثانيا- قرآن معجزهاي جاوداني و جهاني است: 129
- اولا- قرآن معجزهاي است گويا: 129
- ب- اعجاز قرآن و جوانب آن 129
- اشاره 129
- و ثالثا- قرآن معجزهاي روحاني است: 130
- وجوه اعجاز قرآن 131
- اشاره 131
- الف- اعجاز قرآن از نظر فصاحت و بلاغت 133
- اشاره 133
- گواهي ديگران درباره قرآن 135
- آيا كسي به معارضه با قرآن برخاسته است؟ 137
- ب- اعجاز قرآن از نظر علو معنا و محتوا 141
- ج- اعجاز قرآن از نظر جاذبه و دلربايي 144
- د- اعجاز قرآن از نظر اخبار به غيب «1» 148
- ه- اعجاز قرآن از نظر وسعت معارف 152
- نموداري از موضوعات مطروحه در قرآن 153
- نظريه صرفه و پاسخ آن «1» 157
- بررسي و پاسخ اين نظريه: 159
- سؤالات: 162
- اشاره: 163
- درس هفتم مصونيت قرآن از تحريف 163
- 1- تحريف در لغت و اصطلاح 165
- «تحريف در لغت»: 165
- «تحريف در اصطلاح»: 166
- الف- تحريف معنوي 166
- اشاره 166
- ب- تحريف لفظي 167
- اشاره 168
- 2- دلايل مصونيت قرآن از تحريف 168
- الف- آيات 171
- اشاره 173
- دسته دوم: 173
- دسته اول: 173
- دسته سوم: 173
- ب- روايات 173
- دسته چهارم: 174
- دسته پنجم: 174
- د- اجزاء قرائت هر يك از سورههاي قرآن در نماز 175
- 3- دلايل قائلين به تحريف و پاسخ آنها 175
- اشاره 175
- ج- شواهد تاريخي 175
- دليل سوم: 176
- ثانيا: 176
- اولا: 176
- دليل دوم: 176
- ثالثا: 176
- اشاره 176
- اما دليل اول: 176
- پاسخ: 176
- دليل چهارم: 177
- اولا: 177
- ثانيا: 177
- رابعا: 178
- ثالثا: 178
- دليل پنجم: 178
- اولا: 178
- اشاره 178
- ثانيا: 180
- ثالثا: 181
- 4- يك افترا و پاسخ آن 183
- سؤالات: 185
- اشاره 186
- درس هشتم اهداف قرآن 186
- دسته اول: 187
- توضيح: 187
- اشاره 187
- اشاره 187
- الف- اوصاف قرآن 187
- دسته دوم: 188
- دسته چهارم: 189
- دسته سوم: 189
- دسته پنجم: 189
- دسته هفتم: 190
- دسته ششم: 190
- دو سؤال: 190
- پاسخ: 191
- اشاره 193
- ب- آيات قرآن 193
- دسته دوم: 193
- دسته اول: 193
- دسته ششم: 194
- دسته چهارم: 194
- دسته سوم: 194
- دسته پنجم: 194
- نتيجه گيري كلي: 195
- سؤالات: 197
- قسمت اول: شرايط بهرهمند شدن از قرآن 198
- اشاره 198
- اشاره 198
- درس نهم شرايط و موانع بهرهمند شدن از قرآن 198
- اشاره 199
- الف- شرايط علمي 199
- 1- علم لغت: 200
- اشاره 200
- تذكر: 200
- 2- علم صرف: 201
- تذكر: 201
- 3- علم اشتقاق: 201
- اشاره 201
- 4- علم نحو و اعراب: 201
- 6- علم قرائات: 202
- اشاره 202
- 5- علم اسلوب: 202
- تذكر: 202
- 12- علم الروايه: 203
- 10- علم به ناسخ و منسوخ قرآن: 203
- 8- علم اصول فقه: 203
- 9- علم اسباب نزول: 203
- 7- علم كلام و اصول عقايد با معاني اسماء اللّه: 203
- 11- علم الدرايه: 203
- 1- عقل: 204
- ب- شرايط نفساني 204
- اشاره 204
- 2- علم: 206
- 3- تقوا: 207
- 6- تدبر: 208
- 8- خوف و خشيت: 208
- 7- تذكر: 208
- 5- تفكر: 208
- 4- فقه: 208
- 12- ايمان: 209
- 9- به سوي خدا راه در پيش گرفتن: 209
- 11- اسلام: 209
- 10- مستقيم بودن: 209
- دو سؤال: 210
- ج- اتخاذ روش صحيح 211
- اشاره 211
- اولا: 211
- ثالثا: 212
- خامسا: 212
- ثامنا: 212
- ثانيا: 212
- سابعا: 212
- رابعا: 212
- سادسا: 212
- تاسعا: 213
- عاشرا: 213
- اشاره 214
- قسمت دوم: موانع بهرهمند شدن از قرآن 214
- 1- «نفهمي»: 214
- 2- «استكبار»: 215
- 3- «كفر»: 216
- اشاره 216
- تذكر: 218
- 4- «فسق»: 218
- 6- «پيروي از هواي نفس»: 219
- 5- «ظلم»: 219
- سؤالات: 222
- اشاره 223
- درس دهم وحي يا شعور مرموز 223
- 1- وحي در لغت 224
- 2- وحي در قرآن و سنت 225
- ب- وحي به معناي الهام: 225
- الف- وحي رسالت و نبوت: 225
- اشاره 225
- و- وحي به معناي دروغپردازي و القائات شيطاني: 226
- د- وحي به معناي تقدير: 226
- ه- وحي به معناي امر: 226
- ج- وحي به معناي اشاره: 226
- ز- وحي به معناي خبر: 227
- اشاره 227
- 3- وحي از ديدگاه فلاسفه قديم 227
- اولا: 229
- رابعا: 229
- ثانيا: 229
- ثالثا: 229
- بررسي: 229
- اشاره 229
- ثالثا: 230
- ثانيا: 230
- اولا: 230
- اشاره 231
- 4- وحي از ديدگاه فلاسفه جديد 231
- بررسي: 232
- اولا: 232
- ثالثا: 233
- ثانيا: 233
- بررسي: 234
- اشاره 234
- 5- وحي از ديدگاه دانشمندان مادي 234
- 6- آيا وحي زاييده نبوغ است؟ 235
- اشاره 235
- 5- «تنهايي»: 236
- اشاره 236
- 6- «پرورش نخستين»: 236
- 2- «ستمكشي طولاني:» 236
- 3- «در اقليت و شرايط نامساعد اجتماعي بودن»: 236
- 1- «عشق»: 236
- 4- «كودكي»: 236
- بررسي: 237
- 7- حقيقت وحي چيست؟ 238
- 8- امكان وحي 241
- اشاره 242
- 9- كيفيت وحي به پيامبران 242
- اشاره 243
- 1- «وحي و الهام قلبي»: 243
- 2- «وحي از وراي حجاب»: 243
- الف- رؤياي صادق: 243
- چگونگي نزول وحي بر پيامبر اسلام صلّي اللّه عليه و آله و سلّم 243
- اشاره 243
- 3- «وحي از طريق ارسال رسول»: 243
- اشاره 243
- 2- وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ ... 245
- 1- لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ ... 245
- ب- نزول وحي به وسيله جبرئيل: 246
- ج- وحي مستقيم و بلاواسطه: 248
- 10- پيامبر چگونه يقين ميكند كه وحي از سوي خداست؟ 250
- اشاره 253
- يك افترا و پاسخ آن 253
- اشاره 254
- بررسي: 254
- اولا: 254
- ثالثا: 255
- ثانيا: 255
- خامسا: 256
- رابعا: 256
- سادسا: 257
- سابعا: 258
- اشاره 258
- 11- افسانه غرانيق يا افترائي ديگر بر پيامبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم 258
- بررسي: 260
- اشاره 260
- اولا: 261
- ثانيا: 261
- ثالثا: 262
- رابعا: 265
- اشاره 266
- 12- آغاز نزول وحي «1» 266
- 1- آغاز نزول قرآن در ماه رمضان و در شب قدر بوده است: 268
- 2- عدهاي ديگر معتقدند كه: 269
- اشاره 270
- اشاره 270
- بررسي: 270
- 3- عدهاي را نيز عقيده بر اين است كه: 270
- پاسخ اول 270
- 4- برخي را نيز عقيده بر اين است كه: 270
- و ايراد پاسخ سوم 271
- و پاسخ دوم 271
- و در مورد پاسخ چهارم 271
- پاسخ صحيح: 272
- 13- انقطاع وحي 275
- اشاره 275
- الف- انقطاع وحي در چه مدت بوده است؟ 275
- ب- انقطاع وحي براي چه بوده است؟ 277
- ج- انقطاع وحي در چه زماني از نبوت پيامبر صورت گرفت؟ 279
- د- در انقطاع وحي چه كسي بر پيامبر زبان به طعن گشود؟ 280
- سؤالات: 282
- درس يازدهم تاريخ قرآن 283
- اشاره 283
- 1- نزول قرآن 284
- 2- ترتيب نزول آيات و سور قرآن 285
- اشاره 285
- تبصره: 287
- اشاره 289
- 3- نظم كلمات قرآن 289
- ثانيا: 290
- اولا: 290
- 4- اسامي قرآن «2» 291
- ثالثا: 291
- 5- اوصاف قرآن 292
- اشاره 293
- الف- معناي لغوي آيه 293
- 6- آيات قرآن 293
- ب- معناي اصطلاحي آيه 294
- اشاره 295
- ج- تعداد آيات قرآن 295
- سوم- «عدد مكي»: 296
- اول- «عدد اهل كوفه يا عدد كوفي»: 296
- دوم- «عدد مدني»: 296
- چهارم- «عدد بصري»: 297
- پنجم- «عدد شامي»: 297
- الف- معناي لغوي سوره 298
- 7- سور قرآن 298
- اشاره 298
- ج- ترتيب سور قرآن 299
- ب- معناي اصطلاحي سوره 299
- د- تعداد سورههاي قرآن 300
- ه- نامگذاري سورههاي قرآن «1» 300
- اشاره 300
- تذكر 1: 303
- تذكر 2: 304
- 1- «سبع طوال»: 304
- 4- «مفصّل»: 304
- 2- «مئين»: 304
- 3- «مثاني»: 304
- اشاره 304
- 8- حروف مقطعه قرآن «1» 307
- اشاره 307
- لطيفه: 310
- اشاره 310
- 9- زبان و لغت قرآن 310
- اشاره 311
- الف- زبان قرآن 311
- اول آنكه: 312
- دوم آنكه: 312
- ب- لغات غير عربي (معرّب) در قرآن «1» 313
- اول آنكه: 313
- اشاره 313
- سوم آنكه: 313
- دوم آنكه: 313
- اشاره 314
- چهارم آنكه: 314
- اولا: 316
- ج- لهجه قرآن 317
- ثالثا: 317
- اشاره 317
- ثانيا: 317
- بررسي: 318
- دلايل نزول قرآن به لهجه قريش 319
- 10- نگارش قرآن 321
- اشاره 321
- پاسخ: 322
- الف- قرآن در زمان پيامبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم با چه نوع خطي نگارش مييافت؟ 322
- پاسخ: 323
- ب- نوشت افزار معمول براي نگارش وحي در زمان رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله و سلّم چه بود؟ 323
- نوشت افزار معمول براي نگارش قرآن 324
- 11- كاتبان قرآن «1» 327
- الف: كتّاب وحي 327
- اشاره 327
- ب- نخستين كاتب وحي در مكه و مدينه 328
- ج- كاتبان وحي كه مورد غضب رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله و سلّم بودند 330
- اشاره 330
- پاسخ: 332
- 12- جمع آوري قرآن 332
- سؤال: 332
- 13- حافظان قرآن «1» 334
- 14- قرائت قرآن 336
- اشاره 337
- 15- نقطه گذاري و شكل دادن به قرآن «3» 337
- اشاره 339
- الف- شكل و نقط اعراب گذاري قرآن 339
- نكته 2: 340
- نكته 1: 340
- سه نكته: 340
- ب- اعجام و نقطه گذاري حروف متشابه قرآن «2» 341
- نكته 3: 341
- 16- سير تكاملي در خطّ قرآن «2» 343
- 17- نخستين چاپ قرآن «1» 346
- سؤالات: 349
- اشاره 350
- درس دوازدهم قرائت و طبقات قرّاء 350
- 2- تاريخچه قرائت قرآن و حفظ و روايت آن 351
- 1- تعريف قرائت 351
- 3- علم قرائت قرآن و تدوين آن 352
- 4- معرفي كتب تأليف شده در باب قرائات 355
- اشاره 356
- 5- طبقات قرّاء 356
- طبقه اوّل: 357
- طبقه دوم: 358
- طبقه سوم: 360
- طبقه چهارم قرّاء: 363
- طبقه پنجم قراء: 365
- طبقه ششم از قراء: 367
- طبقه هفتم از قراء: 369
- طبقه هشتم: 371
- 6- انحصار قرائتها به هفت قرائت «1» 374
- 7- قرّاء سبعه و راويان آنان 376
- 8- چند نكته: 379
- درس سيزدهم اختلاف قرائات و مباحث مربوط به آن 389
- 1- اختلاف قرائات 389
- اشاره 389
- 2- انواع اختلاف قرائات «1» 391
- 3- معيار صحت قرائت و تشخيص آن از قرائت شاذ از نظر اهل سنت «3» 394
- 4- حديث «سبعة احرف» و قرائتهاي هفتگانه «2» 415
- 5- انواع قرائات به حسب تواتر و ... 421
- اشاره 426
- درس چهاردهم علل و عوامل پيدايش اختلاف در قرائات 426
- علل پيدايش قرائتهاي اوّليّه 426
- 1- اختلاف مصحفهاي عثماني 429
- اشاره 429
- [عوامل اختلاف در قرائت 429
- 2- ابتدائي بودن خط 430
- 3- خالي بودن حروف از نقطه 431
- 4- خالي بودن حروف از شكل و علائم 432
- 5- حذف الفهاي ممدوده 432
- 6- تأثير لهجه 434
- 7- حكومت رأي و اجتهاد 437
- 8- روحيههاي غير متعارف 438
- سؤالات: 440
- درس پانزدهم تواتر قرآن يا تواتر قرائات؟ 441
- اشاره 441
- 1- تواتر قرآن 442
- 2- تواتر قرائتها 444
- اشاره 444
- الف- دلايل عدم تواتر قرائات قراء سبعه 445
- كلمات بزرگان فن در نفي تواتر قرائتها 449
- ب- دلايل طرفداران تواتر قرائات سبع 452
- پاسخ: 452
- پاسخ: 452
- پاسخ: 453
- ثانيا: 453
- اولا: 453
- اشاره 453
- پاسخ: 454
- ثانيا: 454
- اولا: 454
- اشاره 454
- تكفير منكرين تواتر قرائات سبع 456
الف- زبان قرآن
اشاره
بر احدي پوشيده نيست كه قرآن به زبان عرب نازل شده است چنانكه در آيات متعددي در قرآن، به اين مسئله اشاره شده است از قبيل:
- إِنَّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ «1».
يعني: «ما قرآن را عربي نازل كرديم تا شما درك كنيد ...».
- وَ كَذلِكَ أَنْزَلْناهُ حُكْماً عَرَبِيًّا «2».
يعني: «و همچنين ما قرآن را كتابي با حكمت و فصاحت عربي فرستاديم ...».
- وَ كَذلِكَ أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِيًّا «3».
يعني: «و ما اينگونه قرآن را با فصاحت عربي بر تو فرستاديم ...».
- قُرْآناً عَرَبِيًّا غَيْرَ ذِي عِوَجٍ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ «4».
يعني: «اين كتاب الهي قرآن عربي است كه در آن هيچ ناراستي و حكم ناصواب نيست، باشد كه مردم پرهيزگار شوند».
- كِتابٌ فُصِّلَتْ آياتُهُ قُرْآناً عَرَبِيًّا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ «5».
يعني: «كتابي است كه آيات جامعش (حقايق و احكام الهي را) به زبان فصيح عربي براي دانشمندان مبين ساخته است».
- نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلي قَلْبِكَ ... بِلِسانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ «6».
يعني: «قرآن به وسيله روح الامين (جبرئيل) بر قلب تو به زبان عربي فصيح (1) سوره يوسف، آيه 2.
(2) سوره رعد، آيه 37.
(3) سوره طه، آيه 113.
(4) سوره زمر، آيه 28.
(5) سوره فصلت، آيه 3.
(6) سوره شعراء، آيه 195.