درسهایی از علوم قرآنی (طاهری) صفحه 430

را بدون «باء» مي‌خواندند «جاؤوا بالبيّنات و الزّبر «1»».

2- ابتدائي بودن خط

خط در جامعه عرب آن روز، در مراحل ابتدائي خود بود و از اين رو اصول آن استوار نشده بود و مردم عرب، فنون خط و رسم و روش نوشتن صحيح را نمي‌دانستند و بسياري از كلمات را به قياس تلفّظ مي‌نوشتند و هنوز آثاري از آن در رسم الخط كنوني باقي است.

در آن رسم الخط، كلمه به شكلي نوشته مي‌شد كه به چند وجه قابل خواندن بود، نون آخر را به شكلي مي‌نوشتند كه با «ر» فرقي نداشت. و نيز شكل «واو» با «ياء» يكي بود، چه بسا ميم آخر را به شكل «واو» و «دال» را به صورت كاف كوفي و عين وسط را به شكل «هاء» مي‌نوشتند. گاهي حروف يك كلمه را جداي از يكديگر مي‌نگاشتند «ياء» را از كلمه جدا مي‌كردند مانند: «يستحي‌ي» و «نحي‌ي» و «احي‌ي»، يا اينكه «ياء» را اصولا حذف مي‌كردند چنانكه در «ايلافهم» به شكل «إلافهم» نوشته مي‌شد كه خود براي قراء ايجاد اشكال مي‌كرد و لذا برخي آن را همانطور كه نوشته شده بود، بدون «ياء» مي‌خواندند «2».

و چه بسا تنوين را در كلمه به شكل نون مي‌نوشتند و نون را به صورت الف؛ مثلا در «لنسفعن بالنّاصية» «3» به صورت «لنسفعا» و آيه: «و ليكوننّ من الصّاغرين» به شكل «ليكونا من الصّاغرين» نوشته مي‌شد. و به عبارت ديگر: الف تنوين را به جاي نون تأكيد خفيفه به كار مي‌بردند، آيه: «و اذن لأتيناهم من لدنّا اجرا» به صورت «و اذا ...»

نوشته مي‌شد، «واو» و «ياء» بدون هيچ علت معقولي حذف مي‌شد كه يكي از مهمترين عوامل ابهام و اشكال در قرائت بلكه در تفسير به شمار مي‌آمد؛ مثلا در آيه: (1) الكشف، ج 1، ص 356.

(2) شرح مورد الظمان، ص 143.