سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 103

مسألۀ مجاز هم شبیه همین است. حقیقت، یک معناست، «کل عالم» یعنی کل عالم، تمام شد، اما وقتی که پای مجاز پیش آمد، معنای موضوع له اش کنار رفت، کدام معنای مجازی ارائه شده است ؟ انسان نمی داند، عالم عادل، عالم عادلی که پنجاه ساله باشد، عالم عادل پنجاه ساله ای که سید باشد، عالم عادل پنجاه ساله ای که سید تحصیل کردۀ در قم باشد، اینها همه قیود است، قیودی است که همه در اینجا امکان دارد. لذا اگر«اکرم العلما» با عروض«لا تکرم الفساق من العلماء» معنای حقیقی اش را از دست داد، دیگر نمی تواند به آن تمسک کرد.

عدم دلیل بر ترجیح بعضی از مجازها بر یکدیگر

و این حرفی که بعضی ها زده اند - که درست است که همه اینها مجاز هستند لکن بعضی مجازها بر بعضی ترجیح دارند، و ماعدای این مورد مخصص اول که اصطلاحا از آن تعبیر به«تمام الباقی» می کنند این اقرب المجازات و ارجح المجازات است - اینها از حرفهایی است که«لم یقم علیه دلیل»، لکن ما چون اصل بحث مجازیت را قبول نداریم، دیگر نیازی به ذکر این جزئیاتی که مرحوم آخوند در کفایه متعرض شده اند نداریم. قدر مسلّم این است که اگر مجازیتی به واسطه تخصیص پیش بیاید، چون دائرۀ مجاز خیلی وسیع است، لذا معلوم نیست که این«اکرم کل عالم» در کدام یک مجازات استعمال شده است، لذا از حجیت نسبت به ماعدای مورد مخصص ساقط می شود، و هیچ گونه صلاحیت مرجعیت در صورت شک در عروض تخصیص زائد نمی تواند داشته باشد. اما روی مبنای ما و حتی روی مبنای مرحوم خراسانی با اینکه آن مسلک مشهور را در باب مجاز اتخاذ کردند، بعد از آن که تخصیص خورد، نسبت به مخصصات بعدی هرکدام مورد شک و تردید باشد، صلاحیت مرجعیت عام به قوّت خودش باقی است.

پرسش:

1 - مناقشه در مقایسه مرحوم نائینی ره را در مقام، بیان کنید.

2 - تفکیک بین اراده جدی و استعمالی را توضیح دهید.

3 - چرا بین عام و خاص تعارضی وجود ندارد؟

4 - اشکال استعمال لفظ در طبیعت مهمله را توضیح دهید.

5 - آیا دلیلی بر ترجیح بعضی از مجازها بر یکدیگر وجود دارد؟