سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 107

اصاله العموم در بین عقلا مطرح باشد. آنجاهایی که کلام ظهور بر عموم دارد به لحاظ اینکه موردش عبارت از مسألۀ عموم است، از اصاله الظهورش تعبیر به اصاله العموم می شود، مثل همان اصاله الحقیقه که اگر ما اصلی هم به نام اصاله الحقیقه نداشته باشیم، اصلی هم به نام اصاله العموم نداشته باشیم، همه کاره همان اصاله الظهور است، و همۀ مشکلات ما را همان اصاله الظهور حل می کند، و مرجع برای شک ماست و الا اصاله العموم در مقابل اصاله الظهور به عنوان یک اصل مستقل مطرح نیست.

وقتی که اینطور شد، در ما نحن فیه مولا گفته است: «اکرم العلماء الا الفساق منهم»، که این مثال روشن مخصص متصل است که مشتمل بر ادات استثنا باشد. اینجا در ادبیات به ما می گویند که استثنا بمنزلۀ توصیف و وصف است، و جانشین توصیف و وصف است. شما می توانستی بگویی: «اکرام العلماء الا الفساق منهم»، می توانستی بجای«فساق منهم» بگویی: «اکرم العلماء الموصوفین بعدم الفسق». از نظر ادبیت، بین این دو عبارت، هیچ فرقی وجود ندارد کما اینکه به جای«اکرم العلماء الموصوفین بعدم الفسق» به لحاظ اینکه فسق و عدالت، ضدان و مثلان لا ثالث لهما، مولا می توانست بگوید: «اکرم العلماء العدول». حالا ما یک به یک ملاحظه می کنیم تا ببینیم در ما نحن فیه نتیجه چیست ؟

عدم جواز تمسّک به عام در شبهه مفهومیه

اگر مولا از اوّل می گفت: «اکرم العلماء العدول» شما یک وقت در یک فردی شک داشتید در اینکه «انّه عالم او لیس بعالم». اینجا چه می کردید؟ اگر در شبهۀ مفهومیۀ نفس همین عنوان عام شک می کردید که مثلا اگر کسی فقط ادبیات بخواند«هل هو عالم او لیس بعالم ؟» آیا علم ادبیات به تنهایی انسان را متصف می کند«بانّه عالم أم لا؟» آیا در اینجا شما چه می کردید؟ با شک در مفهوم اصل عنوان عام که عبارت از عالم است، آیا شما می توانستید به«اکرم کل عالم» یا«اکرم علماء العدول» تمسّک کنید؟ یا اینکه شما خودتان می گویید: هرکجا که بخواهیم یک کبرایی را پیاده کنیم، اول باید صغرای آن را احراز کنیم ؟ ما اگر شک داشتیم که عالم، متغیر است یا غیر متغیر، نمی توانیم عالم را در دائرۀ کبرای«کل متغیر حادث» قرار بدهیم. وارد کردن یک موضوع در دائرۀ کبرای کلی، فرع این است که موضوع و صغرایش، ثابت شده باشد. اول ثابت بکنید که عالم متغیر است بعد آن را در دایرۀ «کل متغیر حادث» ببرید و شکل اول تشکیل بدهید، شکل اول هم که بدیهی الانتاج است، و از نظر حصول نتیجه از تمام اشکال اربعه روشنتر است.