سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 11

بیعی که مثلا با صیغۀ عربی نباشد، با صیغۀ فارسی باشد آنهم یک مصداق از طبیعت بیع است. بیع نسیه مثلا یک مصداق از طبیعت بیع است.

در نتیجه این اختلاف مربوط به مطلق نیست که ما دو جور مطلق داریم باید ببینیم که چه چیز ارتباط به این پیدا می کند؟ آیا حکم تکلیفی یا خبری مثل«جائنی الرجل»؟ یا این که عرضی مثل «الانسان ضاحک» که عرض خاص برای انسان است. این معنایش این است که برای این طبیعت، این عرض خاص ثابت است. ما در مقام تفسیر، تفسیر می کنیم«فی ضمن ایّ فرد تحققت». اما مفاد «الانسان ضاحک فی ضمن ایّ تحققت» نیست. آن فقط می گوید این طبیعت یک عرض خاص منطقی دارد به نام ضاحک. همان طوری که ذات و ذاتیاتش در رابطۀ با طبیعتش بود این عرض خاص هم در رابطۀ با طبیعت است. پس نتیجه در عین این که تقسیم اطلاق به شمولی و بدلی یک تقسیم ناتمامی هست، اما درعین حال نمی توانیم انکار کنیم که«الصلاه واجبه با الصلاه معراج المؤمن» عملا دو حکم بر آنها بار می شود و دو اثر بر آنها ترتب پیدا می کند. در«الصلاه واجبه» ایجاد یک فرد کافی است اما در«الصلاه معراج المؤمن» حکم روی طبیعت است«فی ضمن ایّ فرد تحقق».

دلالت عام بر شمول

در بحث عام دو مطلب را ذکر کردیم و گفتیم تقسیم در عام فی نفسه است ولی در باب مطلق اصلا تقسیم دروغ است، تا چه رسد به این که ببینیم فی نفسه است یا به لحاظ تعلق حکم است ؟ اصلا نه شمولیت ربطی به اطلاق دارد و نه بدلیت. می گویند که تقسیم اصلا ربطی به مطلق ندارد، هر دو حکم روی ماهیت رفته است، هم«احل الله البیع و هم اعتق الرقبه» اختلافی که شما می بینید در رابطۀ با حکمش است، آیا شما احتمال می دهید در«جائنی الرجل» مقصود این باشد که یعنی همۀ افراد این طبیعت«تحقق منه المجیء» این احتمال که جریان ندارد.

در باب عام، گفتیم که الفاظی را واضع وضع کرده است برای دلالت بر عموم. حالا نظر ما این شد که در رتبۀ متقدمۀ بر حکم چندجور عموم داریم ؟ عموم استغراقی و عموم مجموعی و عموم بدلی داریم. حالا بحث در یک جهت دیگر است و آن این است که مستشکلی این طور اشکال می کند: که اگر مولا گفت: «اکرم کل عالم» این مسأله در محدودۀ عموم تمام است ؟ یا این که نه هر عمومی نیاز دارد به این که قبلا یک اطلاقی در مدخول الفاظ عموم جریان پیدا کند، بعد از آن اطلاق نوبت به عموم برسد و در نتیجه هر عمومی متوقف بر اطلاق است. این طوری مسألۀ عام و مطلق ارتباط و اتصال پیدا می کنند.