سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 118

وظیفه مکلف در صورت بنای متکلم بر انفصال مخصص

جواب این است که فرق هست اما در چه چیزی فرق دارد؟ در اصاله العموم و اصاله الظهور هیچ فرقی ندارد اما در یک جهت دیگر، این ثبوت عادت و عدم ثبوت عادت، ایجاد فرق می کند و آن این است: کسی که برنامه اش این است که مخصّصات را به صورت منفصل بیان می کند، بمجردی که انسان یک عمومی را از او شنید، نمی تواند به اصاله العموم رجوع کند، نه اینکه اصاله العموم نیست، نه اینکه اصاله الظهور نیست، این عادت، این خصوصیت را به وجود می آورد که این کسی که می خواهد تمسّک کند باید برود دنبال مخصّص بگردد. لزوم فحص از مخصّص را مطرح می کند که الان برنامۀ آنهایی که در مقام استنباط احکام هستند، همین است، به مجرد اینکه یک عمومی را در یک روایتی یا آیه ای دیدند، فورا تمسّک به آن عموم نمی کنند بلکه تفحّص می کنند، ببینند آیا برای این عموم، مخصّصی وجود دارد یا مخصّصی وجود ندارد. اگر بعد از تفحّص دیدند که مخصّص وجود دارد، مخصّص«بما انّه دلیل اقوی» تقدّم بر اصاله العموم پیدا می کند. عرض کردیم که وجود مخصّص، کاشف از عدم ظهور و عدم انعقاد ظهور نیست. وجود مخصّص کاشف از عدم اصاله العموم نیست، وجود مخصّص، یک دلیل اقوائی است که با اینکه در مقابلش اصاله العموم هم هست لکن، این بر اصاله العموم ترجیح دارد. در این مورد فحص هم مسأله اینطور است. اگر فحص کردیم و به مخصّصی برخورد کردیم، این دلیل مخصّص روی اقوائیت، بر اصاله العموم تقدّم دارد و اگر مخصّصی پیدا نکردیم، معنایش این است که در مقابل همان اصاله العمومی که از اول هم وجود داشت، یک دلیل اقوا و دلیل راجحی وجود ندارد که تقدّم بر آن پیدا کند.

پس، مولای آمری که«من عادته بیان المخصّصات بصوره الانفصال» این اثر را دارد که وقتی عمومی از او صادر شد، نمی شود فوری و با عجله به اصاله العموم تمسّک کرد باید فحص کرد از مخصّص. اما این موالی عرفیه که اینها نوعا مخصّصات را متصلتا بیان می کنند، اگر یک عمومی از آنها صادر شد دیگر حالت فحص و لزوم فحص مطرح نیست، و عبد مأمور می تواند به مجرد صدور یک حکم عام، به اصاله العموم تمسّک کند. پس همین مقدار فرق بین این دو صورت است، اما در انعقاد و عدم انعقاد ظهور وجود و عدم این عادت هیچ فرقی به وجود نمی آورد.

تا حالا از مخصّصی بحث کردیم که مردد بین اقل و اکثر بود هم متصل آن را بیان کردیم و هم منفصل آن را، حالا دو صورت دیگر مانده است: اگر مخصّصی مردد بین متباینین شد که قدر متیقّن وجود نداشت، مثل همان مثالی که عرض کردیم که باز تکرار می کنیم، اینجا یک وقت این است که