سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 119

مخصّص متصل است و یک وقت این است که مخصّص منفصل است. هرکدام مستقلا باید مورد بحث واقع شود.

مخصّص متصل مردد بین متباینین

اما مخصّص متصل، مثل این مثال که گفت: «اکرم العلماء الاّ زیدا» به صورت تخصیص و استثناء (تخصیص به متصل) و ما گشتیم در بین علما دیدیم دو زید نام در علما وجود دارد: یکی زید بن عمرو است و یکی زید بن بکر است، حالا نمی دانیم که مستثنای از وجوب اکرام علما، کدام یک از این دو می باشد، البته با توجه به این مسأله که جای توهّم نیست که مقصود از«الاّ زیدا» یک معنای عامی نیست که یعنی«من یسمّی بزید». اگر«من یسمّی بزید» مقصود باشد، عمومیت دارد و هردو را شامل می شود. شبیه آن حرفی که در مسأله تثنیه و جمع اعلام شخصیه در کفایه ملاحظه فرموده اید که یک وقت یک طبیعتی را تثنیه می بندند«انسانان»، «رجلان»، این درست است، اما علم شخصی مثل زید چطور تثنیه بسته می شود؟ آنجا حرفهایی است. مرحوم آخوند یا خود ایشان اختیار می کنند یا نقل می کنند که که بعضیها گفته اند که ما این مفرد را به یک معنای کلی تأویل می کنیم، زید یعنی مسمی به زید، آن وقت مسمی به زید را تثنیه و جمع می بندیم. این حرفها اینجا نیست. وقتی می گوید: «اکرم العلماء الاّ زیدا» فرض این است که مستثنی، یک نفر است، نه عنوان عام«من یسمی بزید» که اگر ده تا زید هم در بین علما وجود داشته باشد، بگوییم: عموم«من یسمی بزید» که در مستثنی واقع شده است، همه را می گیرد. جای این احتمال نیست. فرض ما آنجایی است که وقتی می گوید: «اکرم العلماء الاّ زیدا» خصوص یک زید را اراده کرده، امّا هیچ قرینه ای نیاورده که این زید عالم، زید بن عمرو عالم است، یا زید بن بکر عالم است. نتیجۀ این تردید ما این می شود که ما به زید بن عمرو که برخورد می کنیم، نمی دانیم که وجوب اکرام دارد یا ندارد، به زید بن بکر که برخورد می کنیم، نمی دانیم که وجوب اکرام دارد یا نه چون آنکه مستثنی از العلماء است، بالاخره زید است، امّا کدام زید، برای ما مردد است.

وظیفه متکلم هنگام مخصص متصل دائر بین متباینین

در چنین جایی با توجّه به آن حرفهایی که در مخصّص متّصل در بحث قبلی که تردید بین متباینین بین اقل و اکثر بود مطرح کردیم، پیداست که تا به اینجا ما اصاله العمومی نداریم، اصاله الظهوری برای ما نیست. اینکه می گوییم: اصاله الظهوری برای ما نیست، یعنی در مورد این دو زید و