سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 12

اشکال توقف دلالت عام بر مطلق

توضیح این اشکال این است: می گوید که ما قبول داریم که کلمۀ کل را واضع وضع کرده است برای دلالت بر استیعاب افراد، این روشن است؛ مضاف الیه افراد هم طبیعت است، اینهم روشن است. «لفظه کل وضعت للدّلاله علی استیعاب افراد الطبیعه»، اما آیا کدام طبیعت ؟ طبیعت مطلقه، یا مقیّده و در صورت شک کدام است ؟ چطور برای این که مولا می تواند بگوید: «اکرم کل عالم» صحیح است می تواند بگوید: «اکرم کل عالم عادل». اگر مولا این طبیعت عالم را مقید به عدالت کرد آیا مشکلی در کلام به وجود آمده است ؟ با کلمۀ کل یا با لفظ عالم مخالفتی شده است ؟ از اول نظر مولا این بود که عالم عادل باید اکرام شود. آنهم جمیع مصادیق طبیعت عالم عادل به نحو عام استغراقی و استیعابی هرکدام هم یک موضوع مستقلی هست.

اگر گفت: «اکرم کلّ عالم عادل». در تقیید عالم به عادل یک نوع مسامحه و تجوّزی مطرح است، این مستلزم این است که در کلمۀ کل یک مجازیّتی تحقق پیدا کند. هیچ کسی این احتمال را نمی دهد که اگر مولا از اول گفت: «اکرم کلّ عالم عادل» در کلمۀ کل یک خلاف معنای موضوع له انجام گرفته است؛ نه، کل می گوید من نشسته ام برای دلالت بر استیعاب افراد مدخول کل. حالا مدخول چیست ؟ می گوید آن دیگر به من ارتباط ندارد. اگر مدخولش مطلق عالم باشد، من دلالت می کنم بر استیعاب تمام افراد عالم، «عادلا کان أم فاسقا». اما اگر مدخول عالم عادل باشد. باز من دلالت می کنم بر استیعاب افراد مدخول، منتها مدخول عالم عادل است.

در کلمۀ کل جای توهّم نیست که کسی خیال کند که اگر مدخولش یک طبیعت مقیّده شد، یک تصرّفی شد در معنای موضوع له و لفظ کل به وجود آمد؟ نه؛ مولا از اول می تواند بگوید«اکرم کلّ عالم» می تواند بگوید: «اکرم کلّ عالم عادل». حالا مستشکل می گوید: اگر مولا یک جایی گفت: «اکرم کلّ عالم» و ما برایمان روشن نیست که آیا مقصود مولا از این عالم، همۀ طبیعت عالم است ؟ بدون هیچ قید و شرطی یا این که نه عالم مقیّد به عدالت، عالم مقید به این که عادل باشد، اگر جای تردید برای ما پیدا شد. رفع تردید ما به چیست ؟ مستشکل می گوید، چه چیزی رفع تردید می کند؟ می گوید شما هیچ راهی ندارید جز این که پای اطلاق و مقدمات حکمت را اینجا بیاورید، همان اطلاقی که در«اعتق الرقبه» می آورید و می گفتید آن که واجب، عتق مطلق رقبه است، از راه مقدمات حکمت که یک راه عقلی است، همان اطلاق را اینجا هم باید بیاوریم و الا اگر اطلاق عالم را از طریق مقدمات حکمت ثابت نکنید، درحالی که برای شما روشن نیست که آیا مقصود مولا از عالم مطلق