سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 127

به زید بن بکر است ؟ برای ما روشن نیست، اما مغلوبیت اصاله العموم و زمین خوردن اصاله العموم برای ما روشن است. حالا که روشن شد، ما به هرکدام از این دو زید که برخورد می کنیم، شک ما در رابطۀ با وجوب اکرام و عدم وجوب اکرام به عنوان شک در تکلیف مطرح است و شک در تکلیف هم مجرای اصاله البرائه است که در نتیجه به هرکدام از اینها که می رسیم شک می کنیم که این زید بن عمرو وجوب اکرام دارد یا نه ؟ اصاله البرائه جاری شود، زید بن بکر وجوب اکرام دارد یا نه ؟ اصاله البرائه جاری بشود برای اینکه مجرای اصاله البرائه که شک در تکلیف است در اینجا تحقق دارد.

تفصیل بین عموم مجموعی و عموم استغراقی

در دورۀ قبل که این بحث را مطرح کردیم، به نظر من آمد همین اصاله البرائه مورد جریان است، لکن در این دوره یک تفصیلی به ذهن من آمده و آن این است که ببینیم آیا این عموم«اکرم کل عالم» به نحو عموم مجموعی است یا به نحو عموم استغراقی ؟ اگر عموم استغراقی شد - که در همان روزهای اول بحث عام و خاص، عموم استغراقی و عموم مجموعی و عموم بدلی را ذکر کردیم - معنای عام استغراقی این است که هر عالمی بنفسه، خودش یک حکم مستقل دارد، یک اطاعت مستقله و یک معصیت مستقله دارد. اگر این عالم را اکرام کرد، نسبت به این، موافقت شده، عالم دوم را اگر اکرام نکرد، نسبت به او مخالفت شده، عالم سوم را اگر اکرام کرد، نسبت به او موافقت شده که در حقیقت، در عام استغراقی هریک از این افراد طبیعت عالم خودش دارای حکم مستقلی است. اما در عام مجموعی، این مجموع، یک حکم دارد«اکرام مجموع العلماء» به طوری که اگر یکی از آنها کنار گذاشته بشود، این مأموربه تحقق پیدا نکرده است. اگر از صد عالم، نود و نه نفرشان اکرام شود و یکی از آنها با توجه و التفات، اکرام نشود مثل نماز است که«انه لم یأت بشیء اصلا و لم یتحقق منه موافقه اصلا».

ممکن است اینجا بین این دو فرق بگذاریم و بگوییم: این«اکرم کل عالم» ی که دیروز مولا گفته است، اگر عمومش، عموم مجموعی باشد که لازمۀ عموم مجموعی این است که یک تکلیف به شما توجه پیدا کرده - البته توجه دارید این طور نیست که عام مجموعی، قابل تخصیص نباشد بلکه تخصیص هم در عام مجموعی و هم در عام استغراقی پیاده می شود، مسألۀ قابلیت تخصیص در همۀ این عمومات مطرح است - بگوییم: دیروز مولا گفت: «اکرم کل عالم» اگر عمومش عموم مجموعی باشد، معنایش این است که یک تکلیف به دوش شما آمده است که این تکلیف، یک موافقت بیشتر ندارد، حالا که امروز می گوید: «لا یجب اکرام زید العالم» و شما مردد هستید که مقصود مولا زید بن